Biologiya 5 new indd

17-rasm. 
Tirik organizmlar: a – bakteriyalar dunyosi; b – zamburug‘lar 
dunyosi; c – o‘simliklar dunyosi; d – hayvonot dunyosi.
http://eduportal.uz

---

25
amalga oshadi. Ko‘p hujayrali hayvonlar nerv sistemasi va sezgi 
organlari (ko‘rish, eshitish, ta’m bilish)ning mavjudligi bilan boshqa 
tirik organizmlardan farq qiladi. Hayvonlar nerv sistemasi va sezgi 
organlari yordamida tashqi muhitdan kelayotgan ma’lumotni qabul 
qiladi va unga javob qaytaradi. 
Organik olamda yana shunday mavjudotlar borki, ular mustaqil 
yashay olmaydi. Bunday hayot shakllari 
viruslar
deyiladi.
Viruslar. 
Viruslar hayotning hujayrasiz shakli bo‘lib, jonsiz va 
jonli tabiat o‘rtasida oraliq o‘rinni egallaydi. Chunki viruslar faqat 
hujayra ichiga kirgandagina tirik organizmlarga o‘xshash belgilarni 
namoyon qiladi, ya’ni ko‘payadi. Hujayradan tashqarida tiriklik-
ka xos belgilarni namoyon qilmaydi. Viruslar hujayra ichiga kirib, 
uning ozuqa moddasi hisobiga ko‘payadi va hujayrani nobud qi-
ladi. Viruslar hamma hujayraga ham ta’sir qilavermaydi. Masalan, 
gepatit A va B virusi jigar hujayralarida, gripp va koronavirus nafas 
yo‘llarining shilliq qavatida, gerpes virusi lab epiteliysida parazitlik 
qiladi. Bakteriyalarda bakteriofag, o‘simliklarda tamaki mozaikasi 
virusi, hayvonlarda quturish virusi parazitlik qiladi.
VIRUS
bakteriya virusi – 
bakteriofag
o‘simlik virusi – 
tamaki mozaikasi 
virusi
hayvon virusi –
quturish virusi
Viruslar odamda gripp, gepatit, ensefalit, OITS va boshqa kasal-
liklarini keltirib chiqaradi. Virusli kasalliklarning eng keng tarqalgan 
turi gripp bo‘lib, uning dastlabki belgilari haroratning ko‘tarilishi, 
ishtahaning pasayishi, lanjlik, umumiy holsizlik bilan boshlanadi. 
Bunday paytda bemorga ko‘p suyuqlik ichirish va shifokorga mu-
rojaat qilish zarur bo‘ladi.
http://eduportal.uz

---

26
• bakteriya 
• zamburug‘
• flora 
• fauna
• virus
1. Tirik organizmlar qaysi xususiyatlariga ko‘ra bir-biriga o‘x-
shaydi?
2. Bakteriyalar dunyosiga qanday organizmlar kiradi?
3. Achitqi zamburug‘i qaysi dunyo vakili hisoblanadi?
4. Fotosintez nima?
5. Hayvonot dunyosi qaysi xususiyatlariga ko‘ra farqlanadi?
6. Viruslar odamda qanday kasalliklarni keltirib chiqaradi?
Daftaringizga quyidagi jadvalni chizib, uni to‘ldiring.