Biologiya 17 14-04-2022. indd

Hujayra qobig‘ining asosiy qismini sitoplazmatik (plazmalemma)membrana 
— 
tashkil etadi va barcha hujayralar uchun universal hisoblanadi. Uning qalinligi 10 nm ni 
tashkil etadi. Plazmolemma hujayrani tashqi tomondan o‘rab turadi va uni tashqi ta’sir-
lardan himoya qiladi.
Membrananing asosiy tarkibi qismi lipidlar va oqsillar hisoblanadi. Lipidlar mem-
brananing 40% ini tashkil etadi. Ular ichida eng ko‘p tarqalgani fosfolipidlar hisoblanadi. 
Membrana tarkibidagi fosfolipidlar ikki qavat bo‘lib joylashgan.
Lipid gidrofob va gidro�il qismlardan iborat.
Fosfolipid molekulalari ikki qavat bo’lib 
joylashadi (ikki qavatli lipid). Ma’lumki, fosfolipid molekulasi qutbli gidro�il boshchadan 
va qutbsiz gidrofob dumdan tashkil topgan. Sitoplazmatik membranada gidro�il bosh-
chalar membrananing tashqi va ichki tomonlariga, gidrofob dumi esa membrananing 
ichki tomoniga qaragan bo‘ladi. 
(ris. 30).
Membrana tarkibiga ikki xil integratsi-
yalashgan va periferik oqsillar ham kiradi. 
Integral oqsillar membranaga botib ki-
radi yoki membranadan to‘liq o‘tgan holatda bo‘ladi. Periferik oqsillar esa mebrananing 
tashqi va ichki tomonlarida joylashadi,ularning ko‘pchiligi hujayraning ichki va tashqi 
muhit bilan bog‘lab turish vazifasini ham bajaradi.

---

39
Biologiya 10
Sitoplazmatik membranining tashqi tomonida uglevodlardan oligosaxaridlar va 
polisaxaridlar ham joylashadi. Ular lipid va oqsillar bilan kovalent bog‘ hosil qilib glikolipid 
va glikoproteinlarni hosil qiladi. Hayvon hujayralarida uglevod plazmolemmani yaxlit 
qoplam ya’ni, membrana ustki qoplamini hosil qiladi. Bu 
glikokaliks
deb ataladi.
Sitoplazmatik membrana funksiyalari
.- plazmolemma bir qator vazifalarni 
bajaradi, ularning eng muhimlari to‘siq, retseptorlik va transportlik vazifalaridir.