Biologik kimyo

Oqsil to`rtlamchi strukturasining turg`unligi. Subbirliklar yuzasidagi bog`lanishlar faqatgina aminokislotalarning qutbli guruhlari hisobiga bo`lishi mumkin, chunki uchlamchi struktura shakllanishida polipeptidlar zanjiridagi qutbsiz aminokislotalari yon radikallari subbirlikning ichiga yashiringan. Ularning qutbli guruhlari o`rtasida ko`plab ion, vodorod, ayrim hollarda esa subbirliklarni majmua ko`rinishida mustahkam ushlab turadigan disulfid bog`lari ham bo`ladi.
Nazorat savollari

23. 
    Aminokislotalar qanday tuzilgan?
    

23. 
    Aminokislotalarning tasnifi.
    

23. 
    Qanday aminokislotalarga almashtirib bo`lmaydigan aminokislotalar deb ataladi?
    

23. 
    Aminokislotalarning fizik-kimyoviy xossalari qanday?
    

23. 
    Oqsillarning birlamchi tuzilishi va peptid bog`larining xususiyatlari.
    

23. 
    Oqsillarning ikkilamchi tuzilishi va uning tavsifi qanday?
    

23. 
    Globulyar va fibrillyar oqsillar. Ularning tuzilishidagi farqlar nimalardan iborat?
    

23. 
    Oqsillarning uchlamchi tuzilishi va uni mustahkamlovchi bog`lar qanday?
    

23. 
    Oqsillarning to`rtlamchi tuzilishi qanday hosil bo`ladi?
    

23. 
    Oqsillarning to`rtlamchi tuzilishining turg`unligi nimalarga bog`liq?
    

45

1.4. Oqsillarning fizik-kimyoviy xossalari


Oqsillarning amfoterlik va buferlik xossalari. Oqsil molekulasida juda ko`p sonli musbat va manfiy zaryadli guruhlar mavjud. Oqsil zaryadini hosil bo`lishida polipeptid zanjiri oxirlaridagi erkin amino va karboksil guruhlaridan tashqari peptid bog`ini tashkil qilishda ishtirok etmagan asosli guruhlar, dikarbon kislotalarining karboksil guruhlari va sulfgidril turkumlari ham ishtirok etadi. Oqsillar strukturasida ham manfiy, ham musbat zaryadli guruhlarning mavjudligi ularning aminokislotalarga o`xshash amfoterlik xususiyatiga ega ekanligini bildiradi. Agar oqsil qurilishida kislotali aminokislotalar miqdori ko`p bo`lsa unda uning kislotalik xossasi ishqoriy aminokislotalarning miqdori ko`p bo`lganda asoslik xossalari ko`proq namoyon bo`ladi.

Suvli eritmada oqsillarning ishqor va kislota guruhlari orasida protonlarning ko`chishi tufayli tarkibida ko`p –NH3 (+) va COO(-) guruhlarini tutuvchi amfion (NH3)*R*(COO-)m hosil bo`ladi. Agar manfiy va musbat zaryadlarining soni barobar bo`lsa, oqsil molekulasining zaryadi amaliy jihatdan nolga teng bo`lib, elektr maydonida harakatlanmaydi, ammo pH ishqoriy bo`lganda protein ortiqcha COO- guruhlarga ega bo`ladi va elektroforezda manfiy ion sifatida anodga qarab harakat qiladi:

NH₃⁺ NH₂

R + NaOH^- -------- R + Na⁺ + H2O

COO- COO-

Aksincha, pH kislotali bo`lganda oqsil ortiqcha NH<sub>3</sub><sup>+</sup> guruhlarga ega bo`ladi va musbat ion sifatida katodga qarab harakat qiladi:

NH3	+	NH3	+
R		+ H^+ Cl^- -------- R	+ Cl^-
COO^-		COOH

46

Oqsilning musbat va manfiy zaryadlari yig`indisi nolga teng bo`lib, elektr maydonida na katod va na anod tomonga siljimaydigan pH kattaligi oqsillarning izoelektrik nuqtasi deb aytiladi. Turli oqsillarning izoelektrik nuqtasi pH ning har xil o`lchamiga to`g`ri keladi, chunki oqsil molekulalarida ishqor va kislota tabiatiga ega bo`lgan guruhlar miqdori teng emas, pH ning turli kattaliklarida ularning dissotsiatsiya darajasi baravarlashib, molekula umuman elektroneytral holatga keladi.