Biologik kimyo

12.30. O`t pigmentlari almashinuvining kasalliklari

Organizmda bilirubin turli omillar ta`sirida hosil bo`lishi, aylanishi, ajralishi va buzilishi mumkin. Qonda bilirubin miqdorini oshishi uning to`qimalarda, jumladan teri va shilliq qavatlarda to`planib, sariq rang (bilirubin rangi) berishiga sabab bo`ladi Bunday ko`rinish sariqlik deb atalib, uning bir necha turlari farqlanadi: gemolitik (gemoliz sharoitida), parenximatoz (yoki gepatosellyulyar) va obturatsion (yoki mexanik–o`t chiqish yo`llari to`silganda).

Gemolitik sariqlik eritrotsitlarning qon tomirda yoki to`qimada (RES hujayralarida) parchalanishiga olib keluvchi sabablar natijasida yuzaga keladi. RES hujayralaridan qonga o`tgan yuqori miqdordagi erkin bilirubin jigarda bog`lanishga ulgurmaydi va oqibatda qondagi uning miqdori ortadi. Katta miqdorda ajralayotgan sterkobilin va urobilin ta`sirida axlat, siydikda esa urobilin miqdori ortiqcha bo`lganligi uchun to`q sariq rangga kiradi.


Parenximatoz sariqlik jigar hujayralarining viruslar, toksik gepatotrop birikmalar ta`sirida zararlanib, o`tkazuvchanligini oshishi natijasida bilirubinglyukuronidlarini jigardan qonga o`tishi normaga nisbatan birmuncha ortadi. Jigar hujayralarining zararlanishi oqibatida uning qondagi bilirubinni ushlab qolishi va undan bilirubinglyukuronidlar hosil bo`lishi sekinlashadi. Bu vaqtda normal gemoliz bo`lishiga qaramasdan erkin va bog`langan bilirubin miqdori ortadi (lekin gemolitik sariqlik darajasida emas). Axlat va siydik rangi sterkobilin

413

va urobilin kam miqdorda ajralgani uchun och rangli bo`ladi. Ammo siydikda normada bo`lmagan bilirubin kam miqdorda paydo bo`ladi.


Obturatsion sariqlik o`t suyuqligini ichakka o`tishini buzilishi natijasida bog`langan bilirubinni jigardan qonga qaytib o`tishi bilan kuzatiladi. Qondagi ortiqcha miqdordagi bog`langan bilirubin, yaxshi eruvchi modda sifatida siydik bilan ajralishi oqibatida to`q sariq rangli siydik hosil bo`ladi. Axlat esa o`t pigmentlari bo`lmaganligi sababli oqish-kulrang bo`ladi.