Biolog 10 indd

Idioadaptatsiya 
organizmlarning  muayyan  yashash  sharoitiga  mos-
lashuviga  yordam  beradigan  evolutsion  o‘zgarishlardir.  Aromorfozlardan 
farq  li  o‘laroq,  idioadaptatsiya  umumiy  moslanish  emas,  balki  xususiy,  juz’iy 
moslanishlar  bilan  aloqadordir.  Ular  organizmlar  tuzilishi  darajasini,  hayot 
faoli  yatini  ajdodlarga  nisbatan  yuqoriga  ko‘tarmaydi.  Hayvonlarda  himoya 
rangi, mimikriya hodisasi, o‘simliklarda shamol, hasharotlar, qushlar yordamida 
chetdan changlanish bo‘yicha xilma-xil muvofi qlanishlar, meva va urug‘larning 
tarqalishi bilan bog‘liq moslanishlar idioadaptatsiyaga misol bo‘la oladi. 

---

216
118-rasm. 
Sutemizuvchilar 
sinfi ning hasharotxo‘r tur-
kumiga mansub hayvonlar. 
Quruqlikdagi formalari:
1 – sakrovchi; 
2 – tipratikan; 3 – yerqazar. 
Suvda va quruqlikda yashov-
chi formalari: 4 – kutora; 
5 – qunduzsimon yerqazar; 
6 – krot; 7 – oltinrangli krot; 
8 – vixuxol.
Hasharotxo‘rlar  turkumiga  mansub  hayvonlarning  ba’zilari  quruqlikda, 
suvda yoki yer ostida yashashga moslashganligi ham idioadaptatsiyaga misoldir 
(118-rasm).
Shunga  o‘xshash,  suyakli  baliqlar  har  xil  tur  vakillarining  tana  shakli, 
rangi,  suzgich  qanotlari  tuzilishining  o‘ziga  xosligi  ham  idioadaptatsiya 
yo‘nalishidagi moslanishlar natijasidir. Bu moslanishlar har bir tur organizmlar 
uchun  muayyan  muhit  sharoitida  yashashga  birmuncha  qulayliklar  tug‘diradi 
va biologik yuksalishga sababchi bo‘ladi.