Biolog 10 indd

Tayanch so‘zlar:
 
mikroevolutsiya, genofond, genlar dreyfi , populatsiya to‘lqini, 
alohidalanish.
Savol va topshiriqlar:
1. Genlar dreyfi ni tushuntirib bering.
2. Populatsiya to‘lqinini tushuntirib bering.
3. Alohidalanishni tushuntirib bering.
45-§.  TURLARNING  PAYDO  BO‘LISHI
Tabiatda yangi turlarning hosil bo‘lish jarayoni mutatsiyalarga boy bo‘lgan 
populatsiyalarda boshlanadi. Olimlar tur paydo bo‘lishini uchta asosiy usulini 
farq  qiladilar.  Birinchi  usulda  turlar  soni  oshmagan  holda  bir  tur  o‘rnini 
ikkinchi  yangi  tur  egallaydi.  Ikkinchi  usulda  ikki  xil  turga  oid  organizmlar 
chatishishi natijasida uchinchi turning kelib chiqishi kuzatiladi. Uchinchi usul 
belgilarining ajralishi – divergensiya bilan bog‘liq (105-rasm). 
Individlar  bir  tur  doirasida  har  xil  populatsiyalarga  mansub  bo‘lsa  va 
erkin  chatishib,  nasl  bersa,  tur  yaxlit  va  butun  hisoblanadi.  Yangi  tur  hosil 
bo‘lishi uchun esa populatsiyalar orasida alohidalanish yuzaga chiqishi kerak. 
Alohidalashgan populatsiyalarning belgi va xossalari orasidagi farqlar kuchayib 
boradi, yangi turlarning paydo bo‘lishiga olib keladi. 
Turlarning  paydo  bo‘lishini  tushuntirishda  ikkita  qiyinchilik  uchraydi: 
ulardan  biri  tur  paydo  bo‘lishining  uzoq  muddatli  ekanligi  va  tajribada 
o‘rganishning  qiyinligi  bo‘lsa,  ikkinchisi  –  tur  paydo  bo‘lishining  har  xil 
organizmlarda  turlicha  bo‘lishi  bilan  izohlanadi. 
Yashash  sharoitining  o‘zgarishi  bilan  tabiiy 
tanlanish  tufayli  bir  turga  mansub  populatsiyalar 
o‘rtasidagi  farqlar  tobora  ortib  boradi.  Oqibatda 
bir  tur  doirasida  bir-biridan  belgi-xossalari  bilan 
farq  qiluvchi  bir  necha  guruhlar  hosil  bo‘ladi. 
Yashash  uchun  kurash  ko‘pgina  hollarda  oraliq 
formalarining sekin-asta kamayib, qirilib ketishiga, 
o‘zgargan muhitga moslashganlarining esa yashab 
qolishiga sababchi bo‘ladi. 
Buning  oqibatida  tarixiy  jarayonda  bitta 
ajdod  tur  bir  necha  yangi  turlarni  vujudga  kel ti-
ri shi  mumkin.  Darvin  ta’limotiga  binoan  yangi 
105-rasm. 
Yangi turlar 
paydo bo‘lishining fi letik (1), 
duragaylash (2), divergensiya 
(3) yo‘nalishlari.

---

196
turlar tabiatda organizmlarda paydo bo‘lgan kichik o‘zgarishlarning bo‘g‘in-
dan  bo‘g‘inga  irsiylanib,  to‘planib  borishi  hisobiga  vujudga  keladi.  Bir  tur 
doirasidagi  organizmning  har  xil  sharoitga  muvofi qlashuvi  natijasida  bir 
necha  turlar  hosil  bo‘ladi,  106-rasmda  siz  A  turdan  vaqt  o‘tishi  bilan  uchta, 
В turdan ikkita yangi tur kelib chiqqanligini ko‘rib turibsiz. Bu yangi turlardagi 
o‘zgarishlar  o‘z  navbatida  14
 
ta  yangi  turni  hosil  qilganligi  ifodalangan. 
Ayrim hollarda bir tur asta-sekin o‘zgarib, boshqa turga aylanadi. Turlarning 
son jihatdan ko‘paymay o‘zgarib, E, F