Biolog 10 indd

Moslanishlarning  kelib  chiqishi.
  Darvin  tashqi  muhitning  muayyan 
sharoitida organizm lardagi murakkab va turli-tuman moslanishlar qanday paydo 
bo‘lganligini  ilmiy  asosda  tu shuntirib  berdi.  Darvin  mulohazasi  qanchalik 
to‘g‘ri  ekanligini  aniqlash  maqsadida  kapalaklar 
tana  rangining  o‘zgarishiga  oid  ma’lumotlarni 
tahlil qilib chiqamiz. XVIII–XIX asrdan boshlab 
tangaqanotlilarning  70  ga  yaqin  turida  tana 
rangining o‘zgarganligi ma’lum bo‘ldi. Bunday 
o‘zgarishlarning  sababi 
qayin odimchisi 
deb 
nom  olgan  kapalak  turida  atrofl icha  o‘rganildi
 
(104-rasm).  Mazkur  kapalakning  tanasi  oq 
rangda bo‘lib, u oqqayin po‘stlog‘iga o‘tirganda 
ko‘zga  tashlanmaydi.  Binobarin,  u  himoya 
vazifasini  o‘taydi.  Keyingi  200  yil  davomida 
ko‘pgina  Yevropa  mamlakatlarida  zavod-fab-
ri kala rning  ko‘payishi  va  ulardan  ajralgan 
104-rasm
. Qayin odimchisi 
kapalagining shahardagi 
(qoramtir) va daladagi (oqish) 
formalari. 

---

190
chiqindilar  hisobiga  shahar,  sanoat  markazlari  ifl oslanib,  daraxt  tanalari, 
shox-shabbalari,  barglari  qurum,  changlar  bilan  qoplana  bordi.  Ma’lumki, 
muhit omillarining o‘zgarishi u yerda yashayotgan organizmlarga ta’sir etmay 
qolmaydi. Shunga ko‘ra qishloq joylarda mutatsion o‘zgaruvchanlik natijasida 
qoramtir  kapalaklar  paydo  bo‘lsa,  ular  tezda  hasharotxo‘r  qushlar  tomonidan 
yeb bitirilgan. Sanoatlashgan markazlarda esa bunday kapalaklar rangi qurum 
bosgan daraxt tanasi, shox-shabbasi rangida bo‘lgani sababli himoya vazifasini 
o‘tagan.  Shu  zaylda  shaharda  qoramtir,  qishloqda  oq  rangli  kapalaklar  son 
jihatdan  ko‘paya  borgan.  Genetiklarning  aniqlashicha,  qayin  odimchisi 
kapalagida tana rangi xatti-harakatining o‘z garishi gen mutatsiyasiga aloqador.