Biolog 10 indd

 
xossalarga
 
ega
 
bo‘lmaganlarining
 
nobud bo‘lishi 
tabiiy tanlanish
 deb ataladi.
 
Tabiiy  tanlanish  –  organizmlar  evolutsiyasining  asosiy  harakatlantiruvchi 
omili.  Ch.  Darvin  fi kricha,  tabiiy  tanlanish  –  yashash  uchun  kurashning 
natijasi  boʻlib,  foydali  individual  oʻzgarishlarga  ega  boʻlgan  organizmlarning 
yashab,  nasl  qoldirishi,  yaʼni  moslashgan  formalarning  yashab  qolishi, 
foydasiz  oʻzgarishlarga  ega  boʻlgan  organizmlarning  qirilib  ketishi,  ya’ni 
moslashmagan  formalarning  nobud  boʻlishidan  iborat  biologik  jarayon.  Irsiy 
oʻzgaruvchanlik tabiiy tanlanish uchun asos hisoblanadi. Tabiiy tanlanish tufayli 
organizmlar  xilma-xilligi  ortadi,  evolutsiya  jarayonida  organizmlar  tuzilishi 
murakkablashadi, muhit sharoitlariga yetarli darajada moslasha olmagan turlar 
nobud boʻladi. 
Ch. Darvin tabiiy tanlanish jarayonini sun’iy tanlash bilan taqqosladi. Agar 
sun’iy tanlanishni inson olib borsa, tabiiy tanlanishni tabiat boshqaradi. Sun’iy 
tanlanishni  o‘tkazishda  inson  doimo  o‘z  manfaatlarini  ko‘zlaydi.  Shu  sababli 
sun’iy tanlash tufayli chiqarilgan nav va zotlarda inson manfaati uchun xizmat 
qiladigan belgi-xossalar yaxshi rivojlangan bo‘ladi. Tabiiy tanlanishda esa inson 
manfaati  emas,  balki  organizm  manfaatlari  birinchi  o‘rinda  turadi.  Yashash 
uchun kurashga moslashgan organizmlar moslashmagan organizmlarga nisbatan 
kamroq  nobud  bo‘ladi.  Bu  esa  o‘z-o‘zidan  tabiiy  tanlanish,  organizmning 
muhitga  moslashishida  yangi  populatsiya,  turlarning  kelib  chiqishida  asosiy 
omil ekanligidan dalolat beradi.
Hozirgi vaqtda tabiiy tanlanishning 3 turi farqlanadi: 1) harakatlantiruvchi; 
2) stabillashtiruvchi; 3) dizruptiv. 

---

181