Biolog 10 indd

28-§.  HUJAYRA  IRSIYATINING  O‘ZGARISHIGA  OLIB 
KELADIGAN  JARAYONLAR
Gen  muhandisligi  maqsadi  –  rekombinant  DNK  yaratish  va  shu  asosda 
organizm  uchun  foydali  yangi  belgilarni  va  xususiyatlar  hosil  qilishdir. 
Tabiatning  o‘zida  ham  shu  kabi  rekombinatsiya  jarayonlari  yuz  berishi 
kuzatiladi.  Viruslar,  faglar,  bakteriyalar  o‘zidagi  genetik  moddani  boshqa 
organizmlarga o‘tkazish xususiyatiga ega. 
Rekombinantlar  hosil  bo‘lishining  3  xil  usuli  mavjud:  transformatsiya, 
transduksiya, konyugatsiya. 
Amerika  olimlari  Lederberg  va  Tatum  1946-yilda  bakteriyalarda  jinsiy 
jarayonlar  sodir  bo‘lishini  aniqladilar.  Bakteriyalarda  jinsiy  jarayonlar  genetik

---

127
1 – Tirik S-shtamm sichqonga inyeksiya 
qilinganda sichqon o‘ladi 
2 – Tirik R-shtamm sichqonga inyeksiya 
qilinganda sichqon tirik qoladi 
3 – Qizdirish yo‘li bilan zararsizlan-
tirilgan S-shtamm sichqonga inyeksiya 
qilinganda sichqon tirik qoladi 
4 – Qizdirish yo‘li bilan zararsizlantirilgan 
S-shtamm va tirik R-shtamm aralashtirilib 
sichqonga inyeksiya qilinganda sichqon o‘la-
di. 5 – Sichqon qonidan tirik 
S-shtamm hujayralari topiladi 
material  bilan  almashinuv  rekombinatsiya  yo‘li  bilan  amalga  oshadi.  Bunda 
donor  hujayra  DNKsining  bir  qismi  retsipiyent  hujayraga  beriladi  va  uning 
DNKsi  bilan  qo‘shiladi.  1940-yillarga  kelib  xromosomalar  tarkibini  o‘rganish 
chuqurlashdi.  Xromosoma  tarkibi  DNK  va  oqsildan  iboratligi  aniqlandi.  Bu 
davrda ko‘pchilik olimlar irsiyatning asosi oqsil deb tushunar edilar. Keyinchalik 
irsiyatning  asosi  oqsil  emas,  nuklein  kislotalar  bilan  bog‘liqligi  isbotlandi. 
Organizm belgi va xususiyatlarining nasldan naslga o‘tishida nuklein kislotalar 
muhim ahamiyatga ega ekanligi 1928-yili Angliya bakteriologi Frederik Griffi
  t, 
keyinchalik  1944-yilda  amerikalik  mikrobiolog-genetik  O.Everi  bakteriyalar 
ustida  olib  borgan  tajribalarida  aniqlandi.  DNKning  genetik  roli  birinchi 
marotaba  pnevmoniya  (zotiljam)  kasalligini  qo‘zg‘atuvchi  yumaloq  shakldagi 
bakteriyalar – pnevmokokklarda isbot langan. 
66-rasm. 
Griffi
  t tajribasi.
Qizdirib
o‘ldirilgan
S-shtamm
Tirik R-shtamm
4
5

---

128