Biolog 10 indd

41
-
rasm.
 Hayvonlarda gametogenez jarayoni. 
Urug‘lanish deb tuxum hujayra bilan spermatozoidning qo‘shilishi natija-
sida zigota hosil bo‘lishiga aytiladi. Zigotadan yangi organizm rivojlanadi. 
Partenogenez
.  Ayrim  hayvonlarda,  jumladan  chuvalchanglar,  asalarilar, 
chumolilar,  o‘simlik  bitlari,  tuban  qisqichbaqasimonlarda  tuxum  hujayra 
urug‘lanmasdan  rivojlanishi  mumkin.  Bunday  rivojlanish  partenogenez  deb 
ataladi.  Tabiiy 
partenogenez
  asalarida  kuzatiladi.  Asalarida  urug‘langan 
tuxum  hujayradan  urg‘ochi  ari,  urug‘lanmagan  tuxum  hujayradan  erkak 
arilar  –  trutenlar  rivojlanadi.  Hozirgi  vaqtda  partenogenez  faqat  tabiiy  holda 
uchrabgina qolmay, balki uni sun’iy olish imkoniyati ham mavjud. Bunda fi zik 

---

74
(mexanik  ta’sirlar,  elektr  toki,  issiqlik  va  boshqalar)  va  kimyoviy  omillardan 
foydalaniladi. Masalan, urug‘lanmagan baqa tuxum hujayrasiga nina bilan ta’sir 
qilib,  undan  yetuk  baqani  rivojlantirish  mumkin,  ularning  hammasi  urg‘ochi 
jinsli  bo‘ladi.  B.  L.  Astaurov  (1904–1974)  sun’iy  partenogenez  yordamida 
erkak jinsli ipak qurtlarini yaratish usulini ishlab chiqqan.