Biolog 10 indd

Harakatlantiruvchi tanlanish. Tabi-
iy  tanlanishning  bu  turi  populatsiya dagi 
irsiy  o‘zgaruvchanlik  chegarasini  ken-
gay tiradi.  Harakatlanti ruvchi  tanla nish 
o‘z gar gan muhit sharoitida eski reaksiya 
normasi o‘rniga yangi reaksiya normasini 
vujudga  keltiradi  hamda  uni  mustah-
kam laydi.  Buning  oqibatida  kelgusi 
bo‘g‘inlarda 
oldingi 
bo‘g‘inlarning 
normadagi  fenotipidan  keskin  farq  qilgan  yangi  fenotipga  ega  organizmlar 
saq lana  boradi.  Tanlanishning  bu  formasi  belgi-xossalar  eski  individlar 
o‘rniga  yangi  muhit  sharoitiga  moslashgan  individlar  vujudga  kelishi  bilan 
xarakterlanadi. 
Darvin  besh  yillik  safar  chog‘ida  kuchli  shamol  tez-tez  bo‘ladigan 
okean  orollarida  uzun  qanotli  hasharotlar  kam,  rudiment  qanotli  va  qanotsiz 
hasharotlarning ko‘pligini uchratgan. Olimning izohlashicha, bunday orollarda 
qattiq  shamol  bo‘lishi  tufayli  normal  qanotli  hasharotlar  unga  bardosh  bera 
olmasligi  sababli  shamol  ularni  uchirib,  halok  etgan.  Mutatsiyalar  oqibatida 
kelib  chiqqan  rudiment  qanotli  va  qanotsiz  hasharotlar  mutlaqo  havoga 
ko‘tarilmay, turli yoriq, kavaklarga yashirinib olganlar. Bu jarayon ko‘p ming 
yillar  davom  etishi  tufayli  irsiy  o‘zgaruvchanlik  va  tabiiy  tanlanish  okean 
orollarida hasharotlarning normal qanotlilarning kamayishiga, rudiment qanotli 
va qanotsiz individlarning kelib chiqishiga sababchi bo‘lgan. Organizmlarning 
yangi belgi-xossalarining hosil bo‘lishi va rivojlanishini ta’minlaydigan tabiiy 
tanlanish xili harakatlantiruvchi tanla nish deb ataladi (96-rasm).
Ba’zi bir qushlar, hasharotlar qano tining, tuyoqlilarda yon barmoqlarning, 
g‘orlarda yashovchi hayvonlarda ko‘z ning, parazit o‘simliklarda ildiz va barg-
ning yo‘qolishi harakatlantiruvchi tanla nish ta’siri natijasidir. Muhit sharoitining 
asta-sekin  o‘zgarishi  tufayli  tabiiy  tanlanishning  bu  turi  fenotip  va  genotip 
jihatdan  yangi  formalarni  hosil  qiladi.  U  yangi  turlarning  paydo  bo‘lishi  va 
organik olamdagi evolutsiya jarayonining asosiy sababchisi hisoblanadi.