Biolog 10 indd

Irsiyatga berilishiga qarab generativ va somatik mutatsiyalar farq qilinadi.  
Generativ  mutatsiyalar,  ya’ni  jinsiy  hujayralarda  sodir  bo‘ladigan  va  nasldan 
naslga  o‘tadigan  mutatsiyalardir.  Tabiati  bo‘yicha  generativ  mutatsiyalarning 
somatik  mutatsiyalardan  farqi  yo‘q,  chunki  ikkalasi  ham  xromosomalar  struktu-
rasining  o‘zgarishi  natijasida  kuzatiladi.  Lekin  yuzaga  chiqish  xususiyati,  tabiatda 
va seleksiyadagi roli bilan farq qiladi. 
1. Mutatsiyadan  avval DNK va oqsil strukturasi

---

106
107
Somatik  mutatsiyalar  somatik  hujayralarda  sodir  bo‘lib,  jinsiy  ko‘payish 
orqali  nasldan  naslga  berilmaydi.  Lekin  vegetativ  usulda  ko‘payuvchi 
organizmlarda shu belgili avlodlar paydo bo‘ladi.
Organizmlarni yashash muhitiga moslanishlarini ta’minlovchi mutatsiyalar 
foydali,  hayot  faoliyatiga  ta’sir  etmaydigan  mutatsiyalar  neytral  mutatsiyalar 
deyiladi. Organizmlarning yashash faoliyatini susaytiruvchi mutatsiyalar yarim 
letal mutatsiyalar deyiladi. 
58-rasm. Xromosoma mutatsiyalari. (Alifboning har bir harfi  bitta gen deb olingan).
Yarim  letal  mutatsiyalarga  kalta  oyoqli  qo‘ylar  va  tovuqlarni  misol  qilib 
olish  mumkin.  Embrional  yoki  postembrional  rivojlanishning  dastlabki 
bosqichlaridayoq o‘limga olib keladigan mutatsiyalar letal mutatsiyalar deyiladi.