Bioligiya fakulteti mustaqil ishi

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM VAZIRLIGI



MIRZO ULUG’BEK NOMIDAGI O’ZBEKISTON MILLIY UNIVERSITIETI

BIOLIGIYA FAKULTETI

MUSTAQIL ISHI

S-BBU-20-05 guruh talabasi
QUTBIDDINOVA SHAHNOZA XIKMATILLA QIZIning
Mikrobiologiya va virusologiya fanidan

Mavzu: Mikroorganizmlarning tabiatda tarqalishi

Qabul qildi: dots. Normurodova Q.T.

TOSHKENT – 2021 yil

Mikroorganizmlarning tarqalishi va ahamiyati

R E J A

1. Mikroorganizmlarga tashqi muhit omillarining ta'siri.

2. Kimyoviy va biologik omillar.

3. Suv va tuproq mikroflorasi.

1. Mikroorganizmlarga tashqi muhit omillarining ta'siri.

Ma'lumki, mikroorganizmlarning hayot faoliyati tashqi muhit bilan charabarchas bog'liqdir. Tashqi muhit omillari turli-tuman bo'lib, ularni uch guruhga ajratish murnkin:

I. Fizik omillar: temperatura, namlik, yorug'lik, eritmalar konsentratsiyasi va boshqalar.

II. Kimyoviy omillar: muhitning pH, oksidlanish va qaytarilish sharoiti, turli kimyoviy moddalarning ta'siri.

III. Biologik omillar: mikroorganizmlar orasidagi antagonizm, simbioz, metabioz, antibiotiMarning ta'siri, vitaminlar, faglar vaboshqa omillar.

Mikroorganizmlarga temperaturaning ta'siri. Mikroorganizmlar yuksai o'simliklarga qaraganda temperaturaga ancha chidamli bo'ladi. Masalan, Вас. subtilis temperatura 5° dan 57°C gacha bo'lganda ham rivojlanaveradi. Ko'pchilik saprofit baktenyalar 20° dan 35°C gacha temperaturada rivojlana oladi, patogen mikroorganizmlar esa 36—37°C da rivojlanadi. Bundan yuqori temperaturada ular nobud bo'ladi. Mikroorganizmlarning rivoj-lanishi uchun temperatura 3 nuqtada bo'lishi mumkin: minimum, optimum va maksimum nuqtalar. Optimum nuqta eng qulay bo'lib, bunday temperaturada mikroorganizmlar tez ko'payadi va yaxshi rivojlanadi, minimum va maksimum nuqtalar esa ancha chegaralidir.

Temperaturaga munosabatiga ko'ra, mikroorganizmlarni quyi-dagi guruhlarga bo'lish mumkin:

1) psixrofillar (psixros - sovuq), bu guruhga mansub bakte-riyalar evolutsion taraqqiyotida past temperaturada yashashga moslashgan bo'ladi. Bu guruh uchun haroratning optimum nuqtasi 20—25"C, minimumi esa 0°C dan past bo'lishi mumkin. Psixrofil bakteriyalar uncha keng tarqalmagan. Ular Shimoliy dengiz suv-larida va tuproqlarida uchraydi;

2) mezofillar (mezos — o'rtacha), bu guruhga ko'pchilik mikro-organizmlar misol boiadi. Buiar uchun haroratning optimum nuqtasi 25—35°C bo'lsa, maksimum nuqtasi 45—50°C, minimum nuqtasi 10°C bo'ladi. Mezofill bakteriyalar tuproqda, suvda va boshqa oziq-ovqat mahsulotlari yuzasida uchraydi;

3) termofillar {termos — issiq), bu guruhga bakteriyalar, akti-nomitsetlar, ba'zi bir ko'k-yashil suvo'tlari misol bo'ladi. Termofill bakteriyalar yuqori temperaturada rivojlanadi. Bu bakteriyalarni A.A.Tmshenetskiy quyidagicha klassifikatsiyalaydi:

a) stenotermin termofillar - bular uchun temperaturaning maksimum nuqtasi 75—80°C, optimum nuqtasi 50—65°C bo'lib, 28—30°C da esa ko'paya olmaydi. Bu guruh tabiatda kam tarqalgan;

b) evritermin termofillar uchun temperaturaning maksimum chegarasi 70-75"C, optimum nuqtasi 50-65°C bo'lib, 28-30° da juda sekin ko'payadi, tabiatda keng tarqalgan guruh;

d) termotolerant formalar uchun temperaturaning maksimum chegarasi 50—65°C, optimum] 35-45°C, minimumi 5-10°C bo'lishi kerak. 30—60°C oralig'ida juda tez ko'payadi, tabiatda tuproqda, go'ngda, issiq buloq suvlarida keng tarqalgan guruh. Termofill bakteriyalarda moddalar almashinuvi jarayoni juda jadal boradi, shuning uchun ular juda tez ko'payadi va yaxshi rivojlanadi. Agar mezofillarda bakteriyalarning katta koloniyasi uch kundan keyin hosil bo'lsa, termofillarda bir kundan keyin hosil bo'ladi, tez o'sadi va tez nobud bo'ladi.

Termofill bakteriyalar hujayrasidagi fermentlar yuqori tempe-ratura ta'sirida inaktivatsiyaga uchraydi, shuning uchun bu bakte-riyalardan korxonalarda keng ravishda foydalanish mumkin.

AAImshenetskiy fikricha, termofill bakteriyalar mczofillardan kelib chiqqan. Tabiatdagi o'zgarishlar, jumladan, temperaturaning ko'tarilishi mezofillarning ko'pchiligini nobud qilgan bo'lsa, bir qismi tirik qolgan va yuqori temperaturaga moslashgan. Bora-bora yuqori temperatura ular uchun zaruriy omil bo'lib qolgan. A.A.lrnshenetskiyning bu fikrini Y.N.Mishustin ham ma'qullagan.

Termofillarga: Вас. cellulosae, Вас. thermophilus, Actinomyces thermophilusiar misol bo'ladi (35-36-rasmlar). Y.N.Mishustin yerga go'ng solinganda termofill bakteriyalarning soni ko'payganli-gini kuzatgan.

Mikroorganizmlarga namlikning ta'siri. Bakteriyalarning nam-likka chidamiiligi turlicha bo'ladi. Ba'zilari juda chidamli bo'lsa, boshqalari nihoyatda chidamsiz bo'ladi. Masalan, gonokokklar, meningokokklar, leptospiralar, faglar namlikka chidamsiz bo'lsa, xolera vibrioni — 2 kungacha, dizenteriya tayoqchasi — 7, difteriya tayoqchasi — 30, qorin till tayoqchasi — 70, stafilokokklar va sil tayoqchasi esa 90 kungacha chidaydi.

Azotobakter, nitrifikatorlar, tugunak bakteriyalari namlikka juda ham sezgir, ularning rivojlanishi uchun namlikning optimal miqdori 40—80% (to'la suv sig'imiga nisbatan) bo'lishi kerak. Lekin vegetativ hujayralarga nisbatan sporalar ancha chidamli bo'ladi, chunki bularning hujayralaridagi suvning ko'p qismi mustahkam bog'langan suvdir. Masalan, mog'or zamburug'larining sporasi 20 yil qurg'oqchilikka chidaydi. Amerikalik olim Kameronning (1962-y.) aniqlashicha, ko'k-yashil suv o'ti — Nostoc commune gerbariy holatida 107 yildan so'ng hayotchanligini namoyon qilgan. Nostok namlik yo'q vaqtlarda anabioz holatga o'tadi, namlik yetarli bo'lishi bilan yana hayotini davom ettiradi. Bakteriyalar hujayrasi kuritilganda, protoplazmasi suvsizlanadi va oqsillar denaturatsiyaga uchraydi, shu usuldan foydalanib, oziq-ovqatni quritilgan holda uzoq muddat saqlash mumkin bo'ladi. Masalan. go'sht, baliq yoki uzum, boshqa bir qancha rezavor mevalar quritilgan holda saqlash mumkin yoki oziq-ovqatlar, masalan, konservalarpast temperaturada va yuqori bosim ostida suvsizlantiriladi (bu usul sublimatsiya deb nomlanadi), keyin esa tez sovitib muzlatiladi. Shakarlar, vitaminlar, fermentlarni sublimatsiya yo'li bilan uzoq muddat saqlash mumkin.

Yorug'likning ta'siri. Ko'pchilik bakteriyalar uchun yorug'lik dezinfeksiyalovchi omil hisoblanadi, chunki uitrabinarsha nurlar bakteriyalar hujayrasidagi oqsillar va nuklein kislotalar tomonidan yutiladi va ulaming kimyoviy tarkibini o'zgaitiradi. Shuning uchun yorug'likning bu xususiyatidan jarrohlik xonalarini, vaksinalar, antibiotiklar tayyorlanadigan xonalarni, sut va suvni sterillashda foydalaniladi.

Yuqori bosimning ta'siri. Ko'pchilik bakteriyalar yuqori bosimga ancha chidamli bo'ladi. Faqat 10000 atm bosim ularga salbiy ta'sir ctishi mumkin. Dengiz va okeanlarda chuqur suv qatlamlari tubida bakteriyalar ko'p uchraydi. Achitqilar 500, mog'or zamburug'lari 30000, fitopatogen vimslar esa 5000 atmosferagacha bosimga chidaydi.

Ultratovush bakteritsidlik xususiyatiga ega, 20000 Hz oziq-ovqat mahsulotlarini va vaksinalarni dezinfeksiyalash uchun yetarhdir. Havoni tozalashda aeroionizatsiyaning ahamiyati katta.

Vodorod ionlari konsentratsiyasiiting ta'siri. Vodorod ionlari-ning konsentratsiyasi pH deb belgilanadi. pH-7 bo'lsa neytral, pH > 7 bo'lsa ishqoriy, pH < 7 bo'lsa, muhit kislotali bo'ladi. Ko'p¬chilik mikroorganizmlar muhit konsentratsiyasi biroz ishqoriy yoki neytral bo'lsa yaxshi rivojlanadi, zamburug'lar biroz nordon mu-hitda yaxshi rivojlanadi.

Mikroorganizmlar o'zi yashagan muhitdagi pH ni qisman o'zgartirishi mumkin. Buni LARabotnova (1958-y.) «moslanuvchi moddalar almashinuvi» deb nomlagan. Tashqi muhitdagi eritma-larning konsentratsiyasi oshganda (masalan, tuzlashda, murabbo pishirishda), bakteriyalar hujayrasidagi suv tashqariga chiqadi va unda plazmoliz ro'y beradi, ular ko'paya olmaydi.

Shundan foydalanib, go'sht, baliq tuzlanadi, povidlo tayyor-laganda'shakar eritmasining konsentratsiyasi 70% ga yetkaziladi.