Biokimyo pmd

106-rasm.    Jigarda uglevod almashinuvi

---

392

Demak, glyukoneogenez jarayonida sut kislotasi molekulasiga ikkita

ATF va bitta GTF molekulasi sarflanadi. Glyukoza molekulasini hosil

qilish uchun ikkita laktat molekulasi zarur bo‘lgani uchun jami 4ATF

va 2GTF sarflanadi.

Organizmga glyukoza yetishmagan taqdirda glikogenni glyukozaga

aylanishini ko‘rib chiqamiz.Jigarda glikogenning parchalanishi –

glikogenoliz ikki yo‘nalishda boradi:

1. Gidrolitik yo‘l, to‘qima amilazasi ta’sirida glikogenning

glyukozagacha parchalanishi.

2.  Fosforilitik yo‘l, fosforilaza fermenti ta’sirida glyukoza-1-

fosfatgacha parchalanishi.

Glyukoza fosfat efir holatida ajraladi. Hosil bo‘lgan glyukoza-1-

fosfat fosfoglyukomutaza fermenti ta’sirida glyukoza-6-fosfatga

aylanadi. So‘ng glyukoza-6-fosfataza fermenti faqat jigarga xos bo‘lgani

uchun jigar qondagi glyukoza miqdorini me’yorida saqlab turishda

muhim ahamiyatiga ega. Hosil bo‘lgan glyukoza-6-fosfat erkin glyukoza

hosil qilishi bilan birga Meyyergof-Parnas-Krebs nazariyasiga binoan

glikoliz jarayonida sarflanishi ham mumkin.

Organizmda saxarozaning parchalanishidan hosil bo‘lgan fruktoza

ham jigarda o‘zgarishlarga uchraydi.

Birinchi navbatda ATF ishtirokida va fruktokinaza fermenti ta’sirida

fosforlanib fruktoza-1-fosfat hosil bo‘ladi. Fruktoza-1-fosfat maxsus

aldolaza ta’sirida ikkita triozaga – glitseraldegid va fosfo-

dioksiatsetonlarga parchalanadi (107-rasm). Ulardan keyingi

o‘zgarishlar natijasida oraliq moddalar: pirouzum kislotasi va glitserin

ham oson hosil bo‘lishi mumkin. Fruktoza-1-fosfataldolaza fermenti

faqat jigar hujayralarida joylashganligi uchun parenximatoz gepatit

kasalliklarda qonda bu fermentning faolligi ko‘p marotaba oshib ketadi

va jigar kasalliklarini aniqlashda katta diagnostik ahamiyatga ega. Jigar

kasalliklarda fruktoza 1,6-difosfataldolazaning ham faolligi o‘zgaradi,

lekin bu ferment mushaklarda ham bo‘lganligi uchun u jigardagi

fruktoza-1-fosfataldolaza singari maxsus xususiyatga ega emas.

Qondagi glyukozaning miqdorini me’yorida saqlab turishda

jigardagi glikogenning miqdori juda katta ahamiyatga ega.

Qondagi ortiqcha glyukoza mushakda va jigarda glikogenga aylanib

zaxiraga o‘tadi. Organizm och qolganda jigardagi glikogen zaxirasi

sarflanadi va 24 soat ichida jigarda butunlay yo‘qoladi. Glikogenning

albuminlar bilan birikmalari 10-20 foizni tashkil qilib, och qolganda

ham uzoq vaqt jigarda saqlanadi.

---

393

Glikogenning jigardagi miqdori uning umumiy massasini 5-7 foizini

tashkil qiladi. Bu zaxira qondagi glyukozaning miqdori kamayganida

organizm tomonidan o‘zlashtiriladi.

Glikogenning sintezi va parchalanishi neyrogumoral yo‘l bilan

boshqariladi. Adrenalin, glyukagon, tiroksin, somatrop gormonlar

glikogenning parchalanishiga va buning natijasida giperglikemiyaga

sabab bo‘ladi. AKTG (adrenokortikotrop), glyukokortikoid va insulin