Biokimyo pmd

Keton tanachalari metabolizmi

Atsetoatsetat, 

β−oksibutirat va atseton birgalikda keton tanachalari

deb ataladi. Ular jigarda yog‘ kislotalari parchalanishidan hosil bo‘lgan

atsetil-KoAdan sintezlanadi.

Periferik to‘qimalarda 

β−oksibutirat oksidlanib atsetoatsetatga

o‘tadi. U o‘z navbatida atsil-KoA-sintetaza ta’sirida atseto-atsetil-KoA

hosil qiladi. Atsetoatsetil ikki molekula atsetil-KoAga aylanadi va u

o‘z navbatida Krebs halqasida oxirgi mahsulotgacha parchalanadi.

Shunga ko‘ra keton tanachalari organizmda energetik balansni

ta’minlashda muhim energetik ahamiyatga ega. Chunki jigardan boshqa

yurak, buyrak kabi a’zolar uchun keton tanachalari energetik manba

vazifasini o‘taydi. Postabsorbtiv holatda keton tanachalari miqdori

qonda juda kam – 3 mg % gacha bo‘ladi; ochlikda 40-50 mg % gacha

ko‘tarilishi mumkin.

Keton tanachalarini qayta limon halqasiga kirish va oksidlanishi

uchun yetarli miqdorda oksaloatsetat bo‘lishi kerak.

Och qolganda, qandli diabetda glyukoza yetishmaganligi sababli

suksinil-KoA va oksaloatsetat yetishmagani uchun keton tanachalar

miqdori qonda ortadi. Shuning uchun qandli diabetni og‘ir shakli

komatoz holatidagi kasal og‘zidan atseton hidi keladi.

Demak, suksinil KoA va oksaloatsetat yetishmasligida keton

tanachalar sarflanishi susayadi va  qondagi miqdori ortadi. Yurak va

skelet mushaklarda keton tanachalar oziga xos metabolitlar deb

hisoblanadi. Sog‘lom odamda keton tanachalar kam hosil bo‘ladilar va

faqat ovqat tarkibida yog‘lar uglevodlarga nisbatan ortib ketsa

ketonemiya kuzatiladi.

Qonda 

β−oksibutirat (β-oksimoy kislota), atsetosirka kislota  va

atseton miqdori ortishi ketonemiya deyiladi.

Ketonuriya

Siydikda keton tanachalari miqdorining ortishi ketonuriya deyiladi.

Soglom odamda siydikdagi keton tanachalarning miqdori 125 mg/100

ml teng. Keton tanachalarning salbiy ta’siri  ular o‘rta kuchli kislota

xossalariga ega bo‘lib, siydikda anion shaklida bo‘ladi. Siydik bilan

chiqayotganda keton tanachalar natriy ioni bilan bog‘lanib chiqadilar.

Qonda va boshqa suyuqliklarda kationlarni kamayishi atsidoz yoki

ketoatsidozga olib keladi. Kationlar o‘z navbatda suvni organizmdan

chiqib ketishiga sababchi bo‘ladilar va natijada nerv tizimida arefleksiya

va koma holati kuzatiladi.

---

251