Biokimyo pmd

Xromatinning tuzilishi

Tirik hujayradagi  nuklein

kislotalar nukleproteinlar,

oqsillar bilan birikkan

birikmalar shaklida bo‘ladi.

tRNK gina asosan sitozolda

erkin  erigan holatda topiladi.

Nukleproteinli  asosiy struk-

turalar xromatin (dezoksiribo-

nukleoprotein) va ribosomalar (ribonukleoprotein)dir (20-rasm).

Xromatinning struktura tuzilishi murakkab bo‘lib, to‘la-to‘kis

o‘rganilgan emas. Hujayra sikliga qarab xromatin holati o‘zgarib turadi.

Tinchlik fazasida xromatin butun yadro hajmi bo‘ylab bir tekis tarqalgan

bo‘ladi va odatdagi mikrosko‘pik usullar bilan tekshirib ko‘rilganda

20-rasm.

  Xromatin tuzilishi

---

79

topilmaydi. Hujayraning bo‘linish fazasida xromatin oddiy

mikrosko‘pda  ko‘rinadigan mo‘jazgina zarralar – 

xromosomalarni

hosil qiladi.

Xromatin massasining taxminan 2\3 qismini

oqsillar tashkil qilsa, 1\3 qismi DNK dan iboratdir.

Xromatinda RNK ham bor (10 % gacha).

Xromatindagi barcha oqsillarning yarmi

molekulalari uncha katta bo‘lmaydigan oqsillar

– gistonlardir (molekulyar massasi 11 000 – 22

000). Gistonlarning xarakterli xususiyati tarkibida

lizin yoki arginin ko‘p bo‘lishidir; bu narsa ularga

ishqoriy tabiatni va DNKning kislota gruppalari

bilan o‘zaro ta’sir etish xususiyatini beradi.

Xromatinning elektron – mikrosko‘pik

fotosuratlarida ipga terilgan munchoqlarga

o‘xshab ketuvchi tuzilmalar ko‘rinib turadi. 5 xil

gistonlar bir-biridan molekulyar og‘irligi va

aminokislota tarkibi bilan farq qiladi. Har bir munchoq donasida 8 giston

molekulasi (H2A, H2B, H3, H4) va shularga o‘ralgan 150 nukleotid

juftiga yaqin uzunlikdagi DNK bo‘ladi. Bog‘lovchi (speyser) qismda

H1 giston uchraydi. Ana shunday strukturaga nukleosoma deyiladi.

DNK molekulalari shu tarzda joylashganida uzun molekulaga qaraganda

taxminan 7 baravar kichrayadi. Bu DNK joylanishining faqat 1

darajasidir xolos (21-rasm).

Odam DNKsi   molekulalarining uzunligi santimetrlar bilan

o‘lchansa (3-5 sm atrofida bo‘ladi), xromosomaning uzunligi atigi bir

necha nanometr keladi. Demak, xromosomalarning joylanishida

DNKning qisqarish darajasi necha millionga borishi kerak. Munchoqlar

nukleosomaning buralib o‘ralishi natijasida hosil bo‘ladi. DNKning

joylanishining yuqori tartibdagi darajalari yetarlicha o‘rganilmagan.