Biokimyo pmd

120-rasm. 

 Kollagen tuzilishining turli darajalari (Kon bo‘yicha):

1-birlamchi struktura; 2-tropokollagen molekulasi; 3-kollagen tolasi

Ular turli to‘qimalardan ajratilgan tropokollagenlar tarkibi bilan farq

qilsa-da, lekin ularning hammasida glitsin ko‘p va 5 oksilizin, 3-oksi,

alfa-oksiprolin saqlaydi.

---

450

Tropokollagen molekulasi 1,5 nm kenglik va 300 nm uzunlikka ega,

molekulyar og‘irligi 300000. Uchta subbirlikdan tashkil topgan bo‘lib,

ularning har biri taxminan 1000 aminokislota saqlovchi polipeptid

zanjirdir. Alohida zanjir o‘ralgan spiral bo‘lib, bir o‘ramda 3

aminokislota qoldig‘ini saqlaydi, uchta zanjir o‘ngga buralgan kabelga

o‘xshaydi. Yon zanjirlardagi peptid bog‘lari o‘rtasida  -C=O

…

NH-

vodorod bog‘larining hosil bo‘lishi hisobiga stabillanadi. Ma’lum

to‘qimalarga xos bo‘lgan kollagenning to‘rt turi topilgan, ular

molekulasini tashkil etgan tropokollagen aminokislota tarkibi bilan

farqlanadi. I tur kollagen ikki xil 

α

1 (I) va 

α

2 zanjirlardan tashkil topgan.

Qolgan 3 tur kollagenlar bir xil 3 zanjirdan iborat - 

α

1 (II), 

α

1 (III), 

α

1

(IV). I tur kollagen teri, suyak, boylamlarda, II tur – tog‘ayda, III tur –

embrion terisi, qon-tomir devorlarida, IV tur – biriktiruvchi

membranalarda uchraydi.

Kollagen fibrillalari oxir-oxir va yon-yon bog‘langan tropokollagen

molekulalaridan hosil bo‘lgan. Kollagen yuqori molekulali o‘tmishdosh

prokollagen holatida sintezlanadi.

U tropokollagen 3 zanjirining N- va C-oxirlarida qo‘shimcha

aminokislotalar saqlaydi. I tur kollagenning pro-

α

1 va pro-2 zanjirlari

polisomalarda sintezlanadi, u yerda prolin va lizin qoldiqlari

gidroksillanadi. Tropokollagen 

α

-zanjiriga nisbatan pro-

α

-zanjirlar

uzunroq; N-oxiridagi qo‘shimcha fragment 20000, C-oxiridagi

qo‘shimcha fragment 35000 mol. og‘irlikka ega. Qo‘shimcha

fragmentlar uch zanjirli spiralni hosil qilmaydi. Bir-biri bilan bog‘lanib

globulyar domenlarni hosil qiladi. Qo‘shimcha N-oxir fragmentlar

sistein saqlaydi; shuningdek ular tarkibida qaytariluvchi kollagensimon

Gly-Pro-Hyp ketma-ketliklar bor. Faqat C–oxirdagi domenlar zanjirlar

o‘rtasida disulfid bog‘larga ega. Prokollagen molekulalarining

---

451

protsessingi hujayra tashqarisida proteolitik fermentlar ta’sirida bo‘ladi.

Bu fermentlar ikkala domenni olib tashlaydi va natijada tropokollagen

hosil bo‘ladi.