Biokimyo pmd

musbat

azot balansidir

. Odam qariganda, och qolganda va holdan toydiradigan

kasalliklar avjida azot tushganidan ko‘proq chiqib turadi. Bu 

manfiy

azot balansidir

.

Kaloriyalarning soni jihatidan yetarli bo‘lgan ratsionda azot

muvozanatini saqlash uchun zarur oqsillarning eng kam miqdori 30-50

g ni tashkil etadi. Ammo bu miqdor salomatlik va ish qobiliyati uchun

zarur optimumni ta’minlab bermaydi. Ortacha jismoniy mehnat bilan

shugullanuvchi katta yoshli odam bir kecha-kunduzda 100 g oqsil qabul

qilishi kerak.

Oqsillarning biologik qiymati

Yaxlit organizmni oqsil almashinuvining holati faqat ovqat bilan

qabul qilinadigan oqsil miqdoriga bog‘liq bo‘lmay, balki uning tarkibini

sifatiga ham bog‘liqdir. Xilma-xil oqsillar turlicha biologik qiymatga

egadir. Shunga ko‘ra organizmning plastik ehtiyojlarini qondirish uchun

turli xil ovqat oqsillarni iste’mol qilish lozim. Ehtimol, iste’mol

qilinadigan ovqat oqsilning aminokislota tarkibi tana oqsillarining

aminokislota tarkibiga qanchalik yaqin bo‘lsa, bunday oqsillarning

biologik qiymati shunchalik yuqoridir. Ammo ovqat oqsilining

o‘zlashtirilishi darajasi oshqozon-ichak yoli fermentlari ta’sirida uning

parchalanishiga bog‘liqdir. Qator oqsil moddalari, masalan: jun, sochlar

va boshqalar, tana oqsillarining aminokislotasi tarkibiga yaqin bo‘lishiga

qaramay, ovqat oqsili sifatida ishlatilmaydi. Chunki ular ichak

proteazalari ta sirida gidrolizlanmaydi. Gosht, sut, tuxum oqsillarining

biologik qiymati birmuncha yuqoridir, chunki ularning aminokislotasi

tarkibi tana oqsillari aminokislotasi tarkibiga yaqindir va ichak

fermentlari ta’sirida oson parchalanadi.

Oqsillarning biologik qiymati tushunchasi bilan essensial almashtirib

bo‘lmaydigan aminokislotalar «tarkibi nima?» degan savol chambarchas

bog‘langandir. Shuni takidlash kerakki, odam organizmida 20

aminokislotalardan faqat 9 tasigina sintezlanib, ular almashtirib

bo‘ladigan aminokislotalardir; (uglevodlar va lipidlar almashinuvi

mahsulotlaridan sintezlanadi), 3 tasi yarim almashinib bo‘ladigan (21-

jadval). Qolgan 8 ta aminokislota organizmda sintezlanmaydi, shuning

uchun ular hayotiy muhim, essensial yoki almashtirib bo‘lmaydigan

aminokislotalar deyiladi.

---

258

21-jadval