«Биохилма-хилликни сақлаш ва ривожлантириш» Республика илмий-амалий анжумани

«Биохилма-хилликни сақлаш ва ривожлантириш» Республика онлайн илмий-амалий анжумани
Гулистон 2020 й. 17-18 апрель
344 
бўлади. Дунё бўйича ҳисобга оладиган бўлсак, 350 дан ортиқ эугалофит 
ўсимликлар турини учратишимиз мукин. Кўп олимлар галофит ҳамда гликофит 
ўсимликлар орасидаги фарқ NaCl консентартсияси (4,68 г/л) га тенг бўлганда 
деб ҳисоблашади. Бундай қараш орқали ҳисоблаб чиқилса 1550 дан 2600 тагача 
тур галофит ўсимликлар бор деб ҳисобласак бўлади. Марказий Осиё 
тупроқларида тахминан 700 турга яқин галофит ўсимликлар рўйҳатга олинган 
бўлиб, улар 34 оила ва 214 та туркумни ўз ичига олади [3]. 
Кўпгина галофит ўсимликлар ем хашак ўсимлик сифатида қадрланади 
масалан, Ф.Мюллер, Atriplexнинг бир қанча турини (
Atriplex nummularia, 
Halimoides
ва бошқ.) ем хашак ўсимлиги сифатида киритишни таклиф қилган. 
Н.И.Агжигитова Ўрта Осиё галофил ўсимликларининг туз тўплаш 
хусусиятларини ўрганиб, галофит гуруҳларнинг аккумулятивлик даражаси 
турлича 
эканлигини 
хулоса 
қилади. 
Унинг 
маълумотларига 
кўра 
гипергалофитлар кўп миқдорда (38,9%- 
Halostechys caspia
), эвагалофитлар 
ўртача миқдорда (25,6%-
Suaeda paradoxa
) ва криногалофитлар кам миқдорда 
(18,05%- 
Limonium gamelini
) туз тўплаш имкониятига эга. 
Сўнгги йилларда шўр тупроқларда ўсувчи галофит ўсимликларни ёнилғи 
олишда, ем-хашак ўсимлиги сифатида, тола олишда, медицинада қўллаб 
келинмоқда. Галофитлар шўрланган тупроқларда ўсибгина қолмасдан тупроқни 
шўрланишдан ювади (унинг бу хусусиятини тупроққа бўлган муносабатида 
аниқлаштириб олишимиз мумкин).
 
Галофит ўсимликликлар биомассасида жўда кўп миқдорда Na
+
, Cl
-
ва 
SO
4
2-
ионларининг туплайди. Масалан 
Salicornia, Halostachys
ва 
Climoptera
июнь ойида жуда кўп миқдорда Na
+
ионлари тўплаши аниқланган. Улар 1 грамм 
қуруқ масса миқдорига 134, 135 ва 116 мгни ташкил этади. Кўпчилик 
галофитлар орасида ем ҳашак, озиқ–овақт, доривор ҳамда энергия ресурус 
сифатида ва шу билан бирга биомелиорант сифатида фойданиш мумкин [4]. 
Ўзбекистон олимлари томонида галофит ўсимликларда биогаз олиш 
биотехнологияси ишлаб чиқилган бўлиб, бу борада бир қатор чет-эл олимлари 
билан ҳамкорликда илмий лойиҳалар тузилган ва амалиётга тадбиқ этилмоқда. 
Галофит биомассадан биогаз олиш (35˚С ва 55˚С) потенциали 
Halostschys 
belangeriana, Salicornia europaea, Climoptera lantana, Climoptera brachiata, 
Suaeda paradoxa, Atriplex nitens, Karelinia caspia
каби ўсимликларда ўрганилган. 
Унга кўра 35˚С 
Suaeda paradoxa 
(190 мл),
Atriplex nitens 
(366 мл),
Karelinia 
caspia 
(358 мл) ва 55˚С
Suaeda paradoxa (
300 мл),
Atriplex nitens 
(481 мл),
 
Karelinia caspia 
(445 мл) биогаз олиш мумкинлиги аниқланган. Биоёнилғи 
олишнинг ноанъанавий хом ашёси бўлган бундай ўсимликлар тупроқ 

---