Biogeotsenologiya

Biotsenozdagi organizmlarning munosabatlari. Biotsenozlarning shakllanishida, ularning to’la vujudga kelishida va yashashida organizmlarning munosabatlari, ularning bog’lanishlari, bir-birlari bilan bo’ladigan aloqalari nihoyatda muhim ahamiyatga egadir. Bu bog’lanishlar turlarning jamoalardagi hayot sharoitlari, oziqani topishi, ya’ni muhitni ishg’ol qilishi bilan aniqlanadi. Beklemishev klassifikaiiyasiga muvofiq, bevosita va bilvosita turlararo munosabatlar biotsenozda ma’lum ekologik tubanlikda joylashishlari sababli quyidagi to’rtta tipga bo’linadilar: trofik, topik, forik va fabrik.
Trofik bog’lanish — bunday bog’lanishda bir tur boshqa tur hisobiga yashaydi. Masalan, ninachi uchib yurganda boshqa hasharotlarni tutib oladi, go’ng qo’ng’izi yirik tuyoqlilar go’ngi bilan ozkqlanadi, asalari o’simliklarning nektarlarini yig’adi va ular turlar bilan bevosita munosabatlarda bo’ladilar, turlar uchun oziqa manbaini yaratadilar. Bir turni ikkinchi turning yoshiga yoki unga yetarli bo’lgan oziqa ko’rsatadigan har qanday ta’sirini ular o’rtasidagi bilvosita trofik ta’sir deb hisoblash mumkin. Masalan, Xorazm vohasida ekologik muhitning buzilishi bu yerdagi o’simliklar dunyosining o’zgarishiga sababchi bo’ldi, buning natijasida o’simliklarning zararkunandalar bilan shikastlanishi kuchaydi. Buning isboti sifatida bu yerda o’sadigan hujum daraxtini keltirish mumkin. Sug’oriladigan suv tarkibida har xil tuzlarning ko’payishi oqibatida, o’simlik tomonidan suvni iste’mol qilish kamaydi, oqibatda o’simlik kuchsizlandi, bu esa gujumning mo’ylovdor qo’ng’iz bilan shikastlanish darajasini oshirdi.