Biogeografiya kk

V. Hawa formaları: a) awqattı hawada tabıwshılar, b) awqatqa hawada ju’rip 
qarawshılar. 
D.N.Kashkarov aytadı: Eger bul forma sistemalarına ja’ne ekewin: hawa ha’m topıraq 
ıg’allıg’ına qatnasına qarap (ıg’al su’yiwshiler h qurg’aq su’yiwshiler) ha’m ko’beyiw ornına 
qarap formaların qossaq-bul klassifikatsiya birlesigi haywan tirishilik formalarının’ tiykarg’ı 
belgilerin anıqlaydı-deydi.
Solay etip, tirishilik formalarının’ sisteması qaysı maqsette bolıwına qarap ha’r qıylı bolıwı 
mu’mkin. 
M
Đ
GRATs
Đ
Ya HA’M 
Đ
NVAZ
Đ
Ya 
Jerdi ma’kanlag’an organizmler jasaw jag’dayına tek iykemlesip qoymastan o’zinin’ jasaw 
ornın o’zgertiw ha’m tarqalıw qa’siyetine iye. Bul qa’siyet tarqalıwda aktiv boladı: ayrım suw 
organizmleri bir orınnan 2-shi orıng’a ko’shedi, jer u’sti organizmleri ushadı yamasa juwıradı. 
Olardın’ tezligi ha’r qıylı boladı: Qus ha’m su’t emiziwshilerdin’ tezligi bir neshe onlag’an km 
bolıwı mu’mkin (gepard-104-112 km/ saat), mollyuskalar, buwın ayaqlılar ha’m a’piwayılardın’ 
ayrımlarında bir neshe sm, ha’tteki mm/ saat boladı. Usıg’an baylanıslı passiv ha’m aktiv 

---

25 
ha’reket etiwge baylanıslı arnawlı iykemlesiwler yamasa organlar rawajlanadı. Ma’selen o’simlik 
tuqmları ha’m miyweleri suw ag’ısları , samal sonday-aq quslar, jarg’antlar ha’m haywanlar 
arqalı basqa jerge taralıp otıradı. Samal arqalı taralatug’ın tuqım ha’m miywelerdin’ ushqıshları 
yamasa qanatshalar boladı. Haywan arqalı tarqalatug’ınlarda haywannın’ ju’nine ilinip turıwshı 
tirkewishler boladı. Organizmler barg’an jerinde birden iykemlesip kete bermeydi. Ol jerde 
jırtqıshlarg’a yamasa konkurentlerge tap boladı. Usıdan aman o’tkende g’ana ol jerge iykemlesip 
qaladı. Oragnizmlerdin’ ken’islikte orın awıstırıwı eki gruppag’a: periodlı ha’m periodsız
invaziyalar (basıp kiriw) bolıp bo’linedi. 
Migratsiya klimat ayrıqshalıg’ı menen baylanıslı boladı. Ma’selen, ko’pshilik quslar jılına 
eki ma’rte migratsiya (qıslaw ushın ha’m qıslawdan keyin) etedi.
Periodsız qonıs basıwda awqat jetispewshiliginen boladı. Bunda ku’tpegende birden 
organizmler awqat jetispegenligi sebepli kelip qaladı. Bul siyrek ushırasadı. Bunda organizmler 
ko’binshe o’lip qaladı, sebebi olar barg’an jerinde konkurentsiyag’a ushıraydı. 
Đ
nvaziya adam 
ta’repinen de isleniwi mu’mkin. Biraq bunda organizm o’lmeydi.