"Biofizikadan amaliy mashg’ulotlar" o’quv qo’llanmasi umumiy biofizika kursining fizikа-kimyo va elektrobiologiya bo’limlariga taаlluqli amaliy mashg’ulotlarning nazariy va amaliy masalalarni o’z ichiga oladi

2-rasm. Qurbaqa terisining ekvivalent sxemasi. 
Yuqorida bayon etilganlar natriy ionlari teri orqali xlor ionlariga bog`liq bo`lmagan holda 
aktiv tashiladi, degan fikrni tasdiqlaydi. 
 
 
 
 
 

---

39 
1-laboratoriya ishi 
Qurbaqaning o`ldirilgan terisi orqali vujudga keladigan konsentrasion potensialning muhit 
pH darajasiga bo`lgan munosabatini o`rganish 
Ish uchun zarur vositalar:
millivoltmetr, elektrodlar sistemasi uchun mo`ljallangan 
shtativ, xlorlangan kumush elektrodlar, plastmassa naycha bo`lagi (diametri 1,5-2,0 sm), o`sha 
naychaga mos o`rtasida agarli sifonga mo`ljallangan teshigi bor rezina tiqin, kristallizator yoki 
katta stakan, mazkur stakanga mo`ljallangan o`rtasida plastmassa naychaning tashqi diametriga 
mos teshikka ega qopqoq, uchlariga qog`oz pilik tiqilgan va II shaklli agarli sifonchalar, kontakt 
eritmalar uchun mo`ljallangan va kaliy xloridning to`yingan eritmalari to`yingan stakanchalar, 
kaliy xloridning to`yingan va 1N eritmalari, sirka kislota va uning kaliyli tuzi eritmalari (1N), 50 
ml hajmi o`lchov silindri va stakanchalar, 1 va 10 ml hajmga ega pipetkalar, preparat to`plami va 
qurbaqalar. 
Dastlab sirka kislota va uning kaliyli tuzi (1N) eritmalaridan pH darajasi 3,6; 4,4; 4,8; 5,2 
va 6,0 ga teng bufer eritmalari tayyorlanadi. So`ngra mazkur bufer eritmalarni suyultirish yo`li 
bilan ularning har qaysisidan 50 ml hajmli, konsentratsiyalari 0,1; 0,01; 0,001 M ga teng 
eritmalar tayyorlab olinadi.
Harakatsizlantirilgan qurbaqaning qorin tomonidan plastmassa naychaning stakanga 
tushiriladigan tomonini to`la qoplay oladigan kattalikda teri parchasi qirqib olinib, epiteliy qavati 
tashqariga qaragan holda mahkam bog`lanadi. Shu tarzda hosil qilingan teri taglik "idishga" 
kaliy xloridning 1N eritmasi quyiladi va eritma "idishda" 1 minut davomida qoldirilib, keyin esa 
kaliy xlorid eritmasi pH=3,8 bufer eritmaga almashtiriladi. Millivoltmetr ham elektr tarmog`iga 
ulanadi. U qizib, o`z rejimiga tushib olguncha, rasmda ko`rsatilgandek qilib, o`lchash moslamasi 
yig`iladi (12-rasm). Yuqorida bayon etilgan tarzda tayyorlangan teri taglik "idish" 
kristallizatorning qopqoqiga o`rnatiladi va shu holatda stakandagi 0,1 M, pH=3,8 bufer eritmaga 
tushiriladi. II-shaklidagi agarli sifonning pilik tiqilgan uchi, plastmassa naychaning ikkinchi 
tomoniga tiqilgan tiqindagi teshik orqali uning ichidagi eritmaga, ikkinchi bandi esa kontakt 
eritmalarning biriga tushiriladi. Keyin S-shaklidagi agarli sifonning katta yelkali uchi ikkinchi 
kontakt eritmaga, kalta bandli pilik tiqilgan uchi esa stakandagi eritmaga shunday tushiriladiki, u 
terining tashqi yuzasiga tegib tursin. Terining tashqi yuzasi bilan kontakt hosil qiluvchi elektrod 
millivoltmetrning manfiy qutbiga, terining ichki yuzasi bilan kontakt hosil qiladigan elektrod 
esa, asbobning musbat qutbiga ulanadi. Millivoltmetr qizib olganidan so`ng, dastlab 15 minut 
davomida, 5 minut interval bilan potensiallar farqi uch marta o`lchab olinadi. Keyin esa 
stakandagi eritma, 0,1 M bufer eritmasining pH darajasi 4,4; 4,8; 5,2 va 6,0 eritmalariga 
almashtirilgan holatlari uchun potensiallar farqlari alohida-alohida o`lchab olinadi. So`ngra 
stakandagi 0,1 M bufer eritmalar o`rniga 0,01 M, pH darajasi yuqorida ko`rsatilgan kattaliklarga 
ega eritmalarda potensiallar farqlari o`lchanadi. Oxirgi o`lchash ishlari 0,001 M eritmaning pH 
darajasi har xil bo`lgan eritmalarida ham bajariladi. 
O`lchash ishlari tamomlangach, tajriba davomida ishlatilgan bufer eritmalarning har bir 
jufti va ularning pH darajalariga mos keladigan konsentrasion potensiallar farqlarining nazariy 
kattaliklari, Nernst tenglamasiga binoan, hisoblab topiladi. O`lchov natijalari va ularga tegishli 
potensiallar farqlarining nazariy qiymatlari quyidagi jadvalga ko`chiriladi: 
6
-jadval 
Bufer 
eritmalarning 
konsentratsiyalari(M)
. 
Muhit pH darajasi 
3,3 
4,4 
4,8 
5,2 
6,0 
Potensiallar farqi, mV 
Taj. 
Naz.
Taj. 
Naz.
Taj 
Naz. 
Taj. 
Naz. 
Taj 
Naz 

---

40 
Tajriba 
ma`lumotlari 
asosida, 
teri 
potensiallar 
farqining 
bufer 
eritmalari 
konsentratsiyalari va ularning pH darajalariga bog`liqligini aks ettiruvchi grafik chiziladi. Bunda 
abssissa o`qiga muhit pH darajasi, ordinata o`qiga esa, millivoltlarda ifodalangan potensiallar 
farqining kattaliklari tushiriladi. Hosil qilingan chiziqlar tepasiga tegishli konsentratsiyalar 
juftlarining kattaliklari yozib qo`yiladi.