48
shug’ullanmoqda (Masalan: tibbiyot xodimlari, veterinarlar, zootexniklar,
ruhshunoslar, fiziklar, biofiziklar, xuquqshunos va boshqalar).
Ko’plab tajribalarga asosan normal hayot uchun shovqin ma’lum bir normada
bo’lishi zarur ekanligi aniqlangan. Masalan: normal
uxlash yoki aqliy mexnat
uchun shovqin 30 DB dan oshmasligi kerak. Ko’pchilik korxonalarda shovqin 55
DB dan oshmasligi kerakligi aniqlab qo’yilgan. Bu sanitariya- gigiyena
normalariga mos keladi.
Intensivligi normadan yuqori bo’lgan shovqinlargina salbiy ta’sir ko’rsatadi.
Tabiatda mavjud bo’lgan kuchsiz shovqinlar odam va hayvonlar uchun ijobiy ta’sir
ham ko’rsatadi. Kuchli shovqinlar avvalam bor yuqori chastotaga sezgir bo’lgan
to’qimalarni ishdan chiqaradi.
110 DB bo’lgan shovqinning qisqa vaqt davomida ta’siri eshitish sezgirligini
10 – 15% ga kamaytirishi mumkin. Ayniqsa, eshitish sezgirligi pasayishi
traktorchilarda kuzatiladi. Uzoq vaqt shovqin ta’siri eshitish tolasi to’qimalarini
ishdan chiqaradi. Shovqinning ta’siri asabga ham ta’sir qiladi. Kuchli shovqin
qonning
aylanishiga, ichki organlarning ishlashiga ham salbiy ta’sir ko’rsatadi.
Sigirlar bilan o’tkazilgan maxsus tajribalar shovqin ta’sirida ularda qon aylanishida
va tanada issiqlik almashinuvining ham bo’zilishiga olib kelgani aniqlangan.
Bu mollarni normal holga keltirish uchun gormonal dorilar bilan 18 kun
davomida davolashga to’g’ri kelgan.
Shovqin, ayniqsa, ona cho’chqalarga kuchli ta’sir ko’rsatar ekan. Masalan; 70
– 80 DB shovqin ularda sut hosil bo’lishini to’xtatadi va 2 soatdan so’ng yana sut
paydo bo’ladi. Kuchli shovqinlar esa sut hosil bo’lishni umuman to’xtatishi
mumkin. Parrandachilik fermalarida 90 – 100 DB shovqin tovuqlarning fiziologik
holatini o’zgartiradi va ularning massasining kamayishiga olib keladi hamda
tuxum qo’yishini kamaytiradi.
Chastotasi 3 Gs, quvvati 1 Vt bo’lgan infratovushni 100 km masofada ham
sezish mumkin. Yadro quroli portlashi natijasida hosil bo’lgan infratovush butun
yer shariga tarqaladi. Uning to’lqin uzunligi katta bo’lganligi
sababli daraxt va
binolarni aylanib o’tishi yoki katta qattiq jismlarni rezonans holga keltirib yangi
infratovushlar hosil qilishi mumkin. Shu sababli infratovushdan amalda
himoyalanib bo’lmaydi.
Infratovushning biologik ta’siri haqida ko’p ma’lumotlar yo’q. Infratovush
eshitilmagani uchun uzoq vaqt uning biologik ta’siri o’rganilmadi,
lekin Marsel
elektroakustika laboratoriyasi olimi Gavroning kuzatuvlari shuni ko’rsatdiki,
laboratoriya binolaridan birida kuchli ventilyatorning ishlashi binodagi
xodimlarning charchoq, bosh og’rig’i, holsizlanish holatiga olib kelishi kuzatilgan.
Ventilyator 7 Gs chastotali infratovush hosil qiladi. Maxsus o’tkazilgan
tajribalar haqiqatdan ham infratovush vestibulyar apparatga ta’sir ko’rsatib (uning
xususiy chastotasi 2 – 20 Gs sohaga mos keladi), xodimlarda ichki og’riq,
harakatning buzilishi va ko’rishning pasayishiga olib kelgan. Infratovush turli
organlarda majburiy tebranishlar yuzaga keltiradi. Har bir organ ma’lum xususiy
tebranish chastotasiga ega. Ba’zi organlar (masalan: jigar, buyrak va boshqalar)
xususiy tebranish
xususiyatiga ega emas, lekin tashqi davriy ta’sir tufayli
rezonanas tebranish hosil qilishi mumkin. Shifokorlarning aniqlashicha, chastota 4-
PDF created with pdfFactory Pro trial version
www.pdffactory.com
49
8 Gs bo’lganda qorin bo’shlig’ida xavfli rezonans bo’ladi. Ba’zi organlarning
rezonans tebranishlari turli reseptorlarning bezovta bo’lishiga olib keladi. Bu esa
nafas olishni yomonlashtiradi.
Infratovush, ayniqsa, yurakka yomon ta’sir qiladi.
Kuchli infratovush yurak
to’qimalarini rezonansga keltirib, qon tomirlarining uzilishiga olib keladi. Bu narsa
kalamushlar bilan o’tkazilgan tajribalarda isbotlangan. Chastota 7 Gs, intensivlik
170 dB bo’lgan infratovush 20 minut davomida kalamushga ta’sir qildirilganda
uning qon tomirlari kengayib qon quyilishi kuzatilgan. Chastotasi 7 Gs bo’lgan
infratovush miyaga ta’sir qilsa, u ko’rish qobiliyatini pasaytiradi, hamda chanqash,
umumiy holsizlikka olib keladi. Intensivlik 140 – 155 dB li infratovush hushdan
ketishga, 180 dB li infratovush falajga olib kelishi mumkin.
Do'stlaringiz bilan baham: 
