Бино ва иншоотларнинг техник ҳолатини баҳолашнинг мақсад ва вазифалари

15.1-расм. 
Замин деформацияси натижасида ғиштли биноларнинг 
шикастланиши. 
а- ўрта қисмдаги кучсизланган замин; б- ўрта қисмдаги заминнинг чўкиши; в- 
сув қувур тармоғининг бузилиши натижасида заминнинг намланиши; г-бинонинг бир 
қисмини вертикал ҳолатда чўкиши; д- юқорига кенгаювчи ёриқ; е-оралиқ деворлардаги 
ёриқлар; и-бинонинг четки қисмларида хосил бўлган чўкиш; 
ҚМҚ 2.02.01-98 “Бино ва иншоотлар заминлари” 4-иловасида турли 
иншоотлар учун замин деформациясининг чегаравий қийматлари 
белгиланган. Унга кўра заминнинг нотекис чўкиши, яъни чўкишларнинг 
нисбий фарқи 
U





 
L
s
масалан, тўлиқ каркасли бир ва кўп қаватли ишлаб чиқариш ва фуқаро 
бинолари учун 0,002-темирбетон каркасли, 0,004- пўлат каркасли ва ҳ.к.
Худди шундай, биноларнинг қийшайиши, ўртача рухсат этилган чўкиш 
даражалари ҳам келтирилган. Юқорида келтирилган иккала турдаги бино 
учун ўртача (ёки максимал чўкиш S
max,u
) чўкиш даражаси мос равишда 8,0 
ва 12,0 см ни ташкил этади. Деформациянинг бундай чегарадан ортиши 
бино конструкцияларида кутилмаган ҳолатларни келтириб чиқариши 
мумкин. Бироқ шундай иншоотлар мавжудки, уларда бундай деформацияга 
рухсат берилмайди.
 

---

Авария ҳолатининг пайдо бўлиши 
Конструкцияларнинг турли омиллар таъсирида фойдаланишга 
яроқсиз ҳолга келиши ва уларни қайта тиклаш иқтисодий жиҳатдан 
мақсадга мувофиқ эмаслиги давригача бўлган вақтга конструкциянинг 
хизмат муддати дейилади. Хизмат муддатига таъмирлаш ишларига сарф 
қилинган 
вақт 
ҳам 
қўшилади. 
Бинонинг 
хизмат 
муддати 
алмаштирилмайдиган конструкцияларнинг (асосий юк кўтарувчи 
констрцукциялар) хизмат муддати билан белгиланади. 
Бинонинг меъёрий хизмат муддати ҚМҚга кўра белгиланади. 
Масалан, тураржой бинолари девор ва ораёпма материалларига кўра хизмат 
муддати бўйича олтита гуруҳга бўлинади. Жамоат бинолари эса
капиталлиги, девор ва ораёпма материалларига кўра 9 гуруҳга бўлинади. 
Бино ва унинг қисмларини маънавий (функционал) эскириш 
даражаси уни қуриш даврида ишлатилган ашёларнинг физик хоссаларига, 
конструкциянинг тавсифи ва геометрик ўлчамларига, бино жойлашган 
майдоннинг хусусиятларига, эксплуатация шароити ва бошқа кўпгина 
омилларга боғлиқ. 
1-жадвал