|
48
O‘lchash asboblarini komparirlash.
Geodeziyaning hamma ishlarida ishlatiladigan asbob ishlatishdan oldin tekshiriladi.Lentalar
uzunligini tekshirish lentani komparlash deyiladi. Komparlash maxsus joyda ( komparatorda )
uzunligi aniq ma’lum bo‘lgan namunaviy asbob ( etalon ) uzunligi bilan taqqoslanadi. Komparlash
dala sharoitida o‘tkaziladigan bo‘lsa, tekis joyda etalon lenta bilan tekshiriladigan lenta yonma –
yon qo‘yilib , ikkalasining 0 shtrixlari to‘g‘rililanadi, keyin lentalar tarang tortilib , ikkinchi
uchlaridagi farq millimetr hisobida o‘lchanadi. Agar lentaning nominal uzunligi
l
N
,ish lentasining
uzunligi l desak , ular o‘rtasidagi farq ∆l quyidagicha aniqlanadi:
∆l = l - l
N
yoki l = l
N
+ ∆l
Agar ish lentasi normal lentadan katta bo‘lsa
∆l
- musbat, kichik bo‘lsa - manfiy bo‘ladi.
∆l
– komparlash tuzatmasi
deyiladi.
6.6.
Joydagi chiziqni o‘lchashda tuzatmani hisobga olish
Burchak o‘lchash uchun geodezik asbob o‘rnatiladigan burchak uchlari va o‘lchanishi kerak
bo‘lgan chiziqning bosh va oxirgi nuqtalari joy sharoiti,o‘lchash aniqligi va saqlanish muddatlariga
qarab doimiy markaz, vaktinchalik eg‘och yoki metaal qoziqlar (6.6.1.shakl ) bilan mahkamlanadi
,
eg‘och qoziqlar uzunligi 60 sm gacha bulib,ular erdan 2 sm gacha chiqarib qoqiladi va atrofiga
uchburchak, kvadrat yoki doira shaklida chuqurchalar o‘yiladi (6.6.1.b,v.shakl
)
CHiziklarni o‘lchashda nuqtalar o‘zaro ko‘rinishini ta’minlash uchun ular uchla-riga uzunligi
2 m gacha taeqcha - vexalar urnatiladi(6.6.1.
a
shakl ), chiziq uzunlik-lari 200m dan oshganda
lentani chiziq uchlaridan utuvchi vertikal tekislikda — stvorda yotqizish uchun qushimcha vexalar
o‘rnatiladi va buni
chizik, olish
deyiladi.
CHiziq olish uchun ishchi
A
nuqtada o‘rnatilgan vexa orqali
V
nuqtadagi vexaga qaraydi
(6.6.1.
g.
shakl ). Ishchining kursatmasiga binoan erdamchi 1- vexani
V
nuqta yaqiniga uni
byokitadigan qilib urnatadi.SHu tartibda
2..,
va boshqa vexalar o‘rna-tiladi. Qo‘shimcha vexalar
o‘rnatish
V
nuqta yaqinidan boshlangani uchun bunday chiziq otish
uziga chizik olish,
chiziq ochish
A
nuqta yaqinidan boshlansa,
o‘zidan chiziq olish
deyiladi.
A
nuqtadan
V
nuqta ko‘rinmagan
taqdirda
AV
chiziq yaqinida D
1
nuqta tanlanadi.D
A
chiziqda S
1
,nuqtaga vexa o‘rnatiladi, bu
nuqtadan S
1
V chizig‘ida D
2
, nuqta topiladi (6.6.1.
d.
shakl
).
SHu tartibda bir necha yaqinlashish orqali
A
nuqtada D
1
V
nuqgadan esa S nuqtalari
ko‘rinadigan vexalar AV chiziq ustida o‘rnatiladi. Jarlik orqali chiziq olish (6.6.1.
e.
shakl ) ham
yozilgan tartibda amalga oshiriladi.
49
SHakl 6.6.1.Nuqtalarni belgilash va chiziq olish usullari
a—
vexa ,
6—
nuqta, v— vaqtinchalik reper,
g—
uziga,
d—
dunglik orqali,
e—
jarlik orqali
Talab qilingan aniqlikka qarab chiziq uzunligi ruletka, po‘lat lenta, invar sim, ipli, optik va
elektro-magnit dalnomerlar yordamida o‘lchanadi.
Injenerlik ishlarida chiziq uzunligini o‘lchashda ko‘pincha 20 m li po‘lat len -ta qo‘llaniladi
(6.6.2
sh
akl ). Saqlash, tashish, ko‘tarib yurish qulay bo‘lishi uchun po‘lat lenta temir halqaga
o‘raladi. Lenta shtrixli, shkalali va uchli bo‘ladi. Lenta komplektida 6 yoki 11 ta temir sixchalar
mavjud. SHtrixli lentaning no-linchi shtrixi sixcha qo‘yiladigan halqa oldiga chizilgan. Lentada har
bir metr ikki tomondan yozilgan plastinka, yarim mef piston, detsimetr bo‘lagi — santimetrlar ko‘z
bilan chamalab olinadi.O‘lchashlardan oldin ishchi lenta uzunli-gi
l
ni katta aniqlikda ma’lum
bulgan, normal lenta uzunligi
l
N
bilan taqqoslanadi va ular farqi uchun tuzatma
∆l = l - l
N
aniqlanadi.
CHiziq o‘lchashni ikki kishi bajaradi (6.6.2
.
shakl ). Orqadagi ishchi nolinchi shtrix halqasini
chiziq boshlanishiga qadalgan sixchaga iladi va yordamchiga lentani chiziqda yotqizishga
ko‘rsatma beradi. Bunga zrishilgach, yordamchi lentani silkitib malum (5 kg) kuchlanish bilan
tortadi va halqasiga qo‘lidagi
50
SHakl
6.6.2
. CHiziqni lentada ulchash
sixchalardan birini o‘rnatadi. Orqadagi ishchi sixchani sug‘irib oladi, so‘ngra lenta yordamchi
tomonidan keyingi oraliqqa suriladi va yuqorida yozilganidek ish takrorlanadi. Har yuz metrli
kesma o‘lchangach, bir sixcha erda, 5 ta six esa orqadagi ishchi qo‘lida
YIRI
-ladi va ular oldingi
ishchiga uzatiladi. Oxirgi sixchadan chiziq uchigacha bo‘lgan 20 m dan kichik bo‘lak sanog‘i g-
qoldiq lentadan olinadi. O‘lchangan chiziq uzunligi quyidagi formula bo‘yicha hisoblaiadi.
D
= nl + r+ n ∆l bu formulada,
n – orqadagi ishchida bo‘lgan sixchalar soni , r- qoldiq, ∆l – lenta uzunligi uchun tuzatma.
Topilgan chiziq uzunligi uni teskari yo‘nalishda o‘lchash orqali tekshiriladi.CHizikni lentada
o‘lchash qulay joylarda 1:3000,o‘rta sharoitda 1:2000 , noqulay joylarda esa 1:1000 chekli xatolik
bilan o‘lchanadi.
To‘g‘ri va teskari yo‘nalishlarda o‘lchangan chiziq uzun-liklari qiymatlaridagi farqlar
tegishlicha 1:2000, 1:1500, 1:1000 bo‘lishiga yo‘l qo‘yiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
