Bino va inshootlar qurilishi

 
5.1.4.Plan olish
shaxobchalari barcha masshtabda planlar olish uchun bevosita asos bo‘lib 
hisoblanadi. Plan olish shaxobchalarini hosil qilish uchun teodolit yo‘li, menzula yo‘li, geometrik 
shaxobcha, to‘g‘ri va teskari kesiltirish usullaridan foydalaniladi. 
 
5.2.Geodezik tayanch shaxobchalarini barpo qilish metodlari. 
Geodezik tayanch shaxobchalarini barpo qilishni bir necha xil metodi bor. 
Astronomik
metod, 
geodezik
metod, 
radiogeodezik
metod - shular jumlasidandir. Hozirgi vaqtda asosan geodezik metod 
qo‘llanilmoqda. Geodezik metodning o‘zi - triangulyasiya, poligonometriya va trilateratsiya degan 
turlarga bo‘linadi. 
Punktlarning geografik koordinatlarini astronomik metodda bir-biriga bog‘lanmay, alohida-
aloxida aniqlanadi. Lyokin astronomik metodda punktlar koordinatalarining aniqlanish darajasi 
hozirgi vaqtda geodezik tayanch shaxobchalariga bo‘lgan talabni qondirmaydi, shuning uchun 
astronomik metod katta aniqlik talab qilinmaydigan vaqtda qo‘llaniladi. 
Keyingi yillarda 1:50000, 1:100000, 1:25000 masshtabli aerofototopografik plan olish uchun 
geodezik tayanch shaxobchalari barpo qilishda 
radiogeodezik
metod qo‘llaniladi. Radiogeodezik 
metod territoriyani samolyotdan turib suratga olish vaqtida samoletning o‘rnini aniqlashga 
asoslangan edi.
Qit’a va orollardagi geodezik tayanch shaxobchalarini bir-biriga bog‘lashda 
kosmik geodezik
usuldan xam foydalanilmoqda. 
Geodezik tayanch shaxobchalarini barpo qilishda joyning sharoitiga qarab, iqtisodiy jixatdan 
eng yaxshi samara beradigan metod qo‘llaniladi. 
Hozirgi planli geodezik tayanch shaxobchalari asosan triangulyasiya va poligonometriya 
metodlarida hosil qilinmoqda.
Triangulyasiya metodi. 
Triangulyasiya
metodida ( 5.2.1. shakl) qator uchburchaklarning barcha ichki burchaklari (

1
, 

2
, 

3
, ... 

1
) boshlang‘ich va oxirgi uchburchaklarning biror tomoni (AV va MN) o‘lchanishi 
lozim. Har uchburchakning ichki burchaklarining o‘lchash uchun ularning uchlari bir-biridan 
ko‘rinishi kerak. 
 
SHakl 5.2.1 
SHuning uchun uchburchakning uchlari sifatida baland nuqtalar tanlanadi. Biroq bu 
nuqtalardan hosil bo‘ladigan uchburchaklar mumkin qadar teng tomonli bo‘lishi shart. Joyda 
triangulyasiya uchbarchaklarining uchlariga markaz, markazga piramida yoki signal o‘rnatiladi. 
Triangulyasiya punktlarining koordinatalarini aniqlash uchun uchburchaklarning ichki burchaklari 
bilan bir qatorda boshlang‘ich uchburchaklarning biror tomoni (AV) ni va bu tomonning haqiqiy 
azimuti yoki direksion burchagi (

) ni ham o‘lchash kerak. Agar AVS yassi uchburchakning AV 
tomoni ma’lum bo‘lsa, qolgan tomonlarini sinuslar teoremasiga asoslanib hisoblab chiqarish 
mumkin: 

---

36 
1
3
2
3
sin
sin
AB
BC
,
sin
sin
AB
AC








BCD uchburchakning SD va VD tomonlari VS tomon bilan ichki burchaklar (

4
, 

5
, 

6
) 
qiymatlariga asoslanib topiladi. Keyingi uchburchaklarning tomonlari xam shu tarzda aniqlanadi.
Ko‘pincha AV, VS.... tomonlar juda uzun bo‘lganligi uchun av yordamchi tomon orqali AV 
uzunligi topiladi. 2 ta uchburchak Aav va aVv lar tuziladi. Bular bazis shaxobcha bo‘ladi; av va 
burchak 

1 
va burchak 

1 
bevosita o‘lchanadi. SHular yordamila AV uzunligi aniqlanadi.