„bilish va tadqiqot yo ‘li“, „nazariya“, „ta’limot“

O N A T I LI o ‘Q IT I S H M E T O D IK A S I

(Eng kerakli asosiy joylari qirqib olindi)

Metod aslida yunoncha ,,metodos“ so'zidan olingan bo‘lib, „bilish

va tadqiqot yo ‘li“, „nazariya“, „ta’limot“ kabi ma’nolami bildiradi.
Metodika fani quyidagi masalalarni o'rganadi:

1. O'qitishning vazifalari va mazmunini aniqlaydi. Nimani o'qitish kerak? savoliga javob beradi, ya’ni boshlang'ich sinflar ona tili kursining dasturlarini, ta ’lim mazmunini belgilab beradi, o'quvchilar uchun darsliklar va qo'llanmalar yaratib, ularni takomillashtirib, samaradorligi va muvofiqligini doimiy nazorat qilib boradi.

2. O'qitish metodlari, tamoyillari, usullari, dars va uning turlarini, o'quvchilar amaliy ishlari - mashqlar va yozma ishlaming izchil tizimini ishlab chiqadi, ya’ni „Qanday o'qitish kerak?" savoliga javob tayyorlab beradi.

3. O'quvchilarga ona tilidan bilim berish va ko'nikma hosil qilishda ilmiy nuqtai nazardan eng foydali shart-sharoitlar haqidagi masalalarni hal qiladi, ya’ni „Nega xuddi mana shunday o'qitish kerak?“ savoliga javob tayyorlaydi.

Boshlang'ich sinflarda ona tili o'qitish metodikasi fani quyidagi bo'limlarni o'z ichiga oladi:

1. Savod o‘rgatish metodikasi 2. 0 ‘qish metodikasi. 3. Grammatika, fonetika, so'z yasalishini o'rganish metodikasi. 4. Nutq o‘stirish metodikasi.

Ona tili o‘qitish metodikasining tamoyillari

1. Til materialiga, nutq organlarining o‘sishiga, nutq malakalarining

to‘g‘ri rivojlanishiga e’tibor berish tamoyili.

2. Til ma’nolarini (leksik, grammatik, morfemik, sintaktik ma’nolarini) tushunish tamoyili.

3. Tilga sezgirlikni o'stirish tamoyili.

4. Nutqning ifodaliligiga baho berish tamoyili.

5. Og'zaki nutqni yozma nutqdan oldin o'zlashtirish tamoyili.
Tekshirish metodlari 2 xil:

1. Nazariy tekshirish metodlari. 2. Empirik metod (tajribaga asoslangan metod).

1931-yil 5-sentabrda qabul qilingan „Boshlang'ich va o'rta maktab haqida“gi, 1932-yil 25-avgustda qabul qilingan „Boshlang'ich va o 'rta maktab o'quv dasturlari rejimi haqida“gi qarorlar yuqoridagi kabi yo'l qo'yilgan xato va kamchiliklami bartaraf qilishda va o'quv mashg'ulotlari tizimini ishlab chiqishda maktabga va o'qituvchilarga yord.b
1955-yildan boshlab pedagogika institutlari qoshida boshlang'ich ta ’lim o'qituvchilari tayyorlaydigan fakultetlar ochila boshlandi.
1998-yil 13-maydagi„O'zbekiston Respublikasida umumiy o'rta ta ’limni tashkil etish to 'g ‘risida"gi 203-sonli qarorida umumiy o 'rta ta’lim ikki bosqichdan iborat qilib belgilandi:

1. Boshlang'ich ta ’lim.

2. Umumiy о 'rta ra ’lim.(Boshlangich 4-sinfgacha bo`ldi)
Boshlang'ich sinflarnig ona tili dasturi ikki qismdan iborat:

1. Tushuntirish xati.

2. Asosiy qism.
Tushuntirish xatida ona tili predmetining tutgan o'rni, lining vazifalari ko'rsatilib, metodik yo‘l-yo‘riqlar beriladi.

Dasturning asosiy qismi quyidagi bo'limlardan tashkil topgan:

1. Savod о ‘rgatish va nutq о 'stirish.

2. Sinfda, sinfdan tashqari о 'qish va nutq о ‘stirish.

3. fonetika, grammatika, imlo va nutq o'stirish.
0 ‘qish va yozish — nutq faoliyatining turi.
1993-yil 2-sentabrdagi „Lotin yozuviga asoslangan o'zbek alifbosini joriv etish to'g'risida"gi qonunga muvofiq o'zbek tili yozuvi uchun lotin grafikasi asos qilib olindi.
Ma’lumki, tovush metodi bilan xat-savod o'rgatishga Rossiyada K.D.Ushinskiy asos solib, u sintetik tovush metodini q a t’iy himoya qilgan.
Analitik-sintetik (tovush-tarkib) tovush metodiga K.D.Ushinskiy asos solgan.
Savod o‘rgatish jarayoni:

a) alifbogacha tayyorgarlik davri (2 hafta);

b) alifbo davri (31 dekabrgacha davom etadi).
O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining qaroriga binoan 1993-yil 2-sentabrda „Lotin yozuviga asoslangan o'zbek alifbosini joriy etish to'g'risida“gi qonun qabul qilindi. 1995-yil 6-mayda bu qonunga o'zgartirishlar kiritildi.
O'qituvchi yozish vaqtida 65° qiyalikda yozishni, buning uchun daftar parta ustiga 25° qiyalikda qo'yilishini amaliy ko'rsatib turadi.
O'qish va yozuv darslariga qo'yiladigan talablar:

1. Umumdidaktik talablar

2. Maxsus metodik talablar
Izohli o'qishga XIX asrning 60—70-yillarida rus pedagogi K. D. Ushinskiy asos solgan.
Boshlang'ich sinf o'qish darslarida asosan she’rlar, masallar, ertaklar,hikoyalar, afsonalar, maqol va topishmoqlar, ilmiy-ommabop asarlar o'qib o'rganiladi.
O'qish tezligi bir daqiqada o'qiladigan so'zlar soni bilan belgilanadi.2005-yilda e’lon qilingan o'qish dasturida 1-sinfning 2-yarim yilligida o'qish sur’ati 20—25 so'z (notanish matnni o'qish tezligi ham 20—25 so'z); o'quv yili oxirida 25—30 so'z; 2-sinfning 1-yarim yilligida matnnio'qish tezligi 30—35 so'z; 2-yarim yilligida 40—50 so'z;

3- sinfning 1-yarim yilligida 60—70 so'z; 2-yarim yilligida 70—80 so'z; 4-sinfning 1-yarim yilligida ichda ovozsiz 110—130 so'z, ovozli o'qishda 90—100 so'z deb belgilangan.

Boshlang'ich ta ’limda o'qishning uch turidan foydalaniladi:

1. Ovozli o'qish.

2. Ichda o'qish.

3. Shivirlab o'qish.

Ichda o‘qish quyidagi afzalliklarga ega:

1. Bir vaqtning o'zida butun sinf o'quvchilari o'qiydi.

2. O'quvchilarda asar matni ustida mustaqil ishlash ko'nikmalari

takomillashadi.

3. O'qituvchi har bir o'quvchining mustaqil ishlash jarayonida o'zlashtirish darajasini aniqlaydi.

4. Ichda o'qishda ongli o'qishga talab va e ’tibor kuchayadi.

Ovozli o'qishning afzalliklari quyidagilar:

1. O'qituvchi o'quvchilaming xato va kamchiliklarini, o'qish ko‘nikmalarini aniqlay oladi.

2. Kichik yoshdagi o'quvchilar ovoz chiqarib o'qisalar, matn mazmunini tez tushunib oladilar.

3. Ovozli o'qishdan kitobxon estetik zavq oladi.

4. Ovozli o'qishda ifodalilikka katta e ’tibor beriladi.

5. Ovozli o'qish o'quvchilar lug'atini boyitish va nutqini o'stirishda katta ahamiyatga ega.

Shivirlab (yarim ovozli) o'qish darsning tashkiliy qismlarida,0‘qituvchi sinf jurnali bilan mashg‘ul paytda yoki o‘quvchilami darsga tayyorlash bosqichlarida o'tkaziladi.
Boshlang'ich sinflarda badiiy asar ustida ishlash 3 asosiy bosqichga bo'linadi.
Boshlang'ich sinflarda to'g'ri, tez, ongli va ifodali o'qish kerak.
Matnni ikki xil tasvirlash mumkin: 1) so‘z bilan tasvirlash; 2) grafik tasvirlash.
Boshlang'ich sinflarda, asosan, matn asosidagi tahlildan foydalaniladi.

Boshlang'ich sinflarning o'qish darslarida mustaqil ishning quyidagi turlaridan foydalaniladi:

1. Asarni ichda o‘qish. 2. O'qilgan matn yuzasidan berilgan savollarga javob berish.

3. 0 ‘qilgan asar mazmunini to‘Iiq anglash, bilib olish uchun o‘qituvchi topshirig'ini bajarish.

Boshlang'ich sinflarning o'qish darslarida o'quvchilar nutqining o'sish darajasi to'g'ri uyushtirilgan qayta hikoyalashdir.
STO'ning maqsadi o'qish malakalarini takomillashtirish, kitob tanlay oladigan, muntazam kitob o'qiydigan, o'qilgan kitobni to'g'ri baholay oladigan ongli kitobxonni tarbiyalashdir.

Maktablarda 1959-yildan boshlab maxsus STO' darslari tashkil etilgan. STO‘ darslari 1-2 -sin fd a haftada 1 marta, 3—4-sinfda 2 haftada I marta o'tkaziladi. Savod o'rgatish jarayonida esa haftadagi oxirgi alifbe darsining 1 7 -2 0 daqiqasi ajrati.

Sinfdan tashqari o ‘qish bosqichlari:

1. Tayyorlov bosqichi. 2. Boshlang'ich bosqich. 3. Asosiy bosqich.

Sinfdan tashqari o'qish uchun kitob tanlashda quyidagi tamoyillarga amal qilinadi:

1. Kitob tanlashda tarbiyaviy maqsad ko‘zda tutiladi.

2. Kitob tanlashda asarlar janri va mavzusining xilma-xilligi e ’tiborga olinadi.

3. Kitobning o‘quvchilar yoshi va saviyasiga mosligi hisobga olinadi.

4. Kitob tanlashda o ‘quvchilarning shaxsiy qiziqishi va mustaqil o ‘qishi hisobga olinadi.

5. Kitob tanlashda mavsumiy tamoyilga amal qilinadi.

Morfologiyada, asosan, so'zlaming grammatik ma’nosi va uni ifodalash shakllari o'rganiladi.
Sintaksisda so'zlarni o'zaro bog'lanib so'z birikmasi va gap hosil qilish usullari, shuningdek, gap turlari, ulaming mazmuni va ishlatilishi o'rganiladi.
„Ta’lim to'g'risida“gi qonunda „Boshlang'ich ta’lim umumiy o'rta ta ’lim olish uchun zarur bo'lgan savodxonlik, bilim va ko'nikma asoslarini shakllantirishga qaratilgandir", deyiladi.

Boshlang'ich sinflarda ona tili ta ’limining maqsadi, vazifalari sifatida DTSda quyidagilar belgilab berilgan:

1. ...bolaning tafakkur qilish faoliyatlarini kengaytirishga, erkin fikrlay olish, o'zgalar fikrini anglashi, o'z fikrini og'zaki va yozma ravishda bayon qila olishi, jamiyat a’zolari bilan erkin muloqotda bo'la olish ko'nikma va malakalarini rivojlantirish.

2. ...o'z fikrini savodli, mantiqiy izchillikka rioya qilgan holda bayon eta olishga o'rgatish.

3. ...yozma nutq belgilarini talaffuzda ifodalash, matnni ifodali o'qiy olish ko'nikmasini shakllantirish.

4. O'qish sur’atini oshirish, ta’limning shu bosqichi uchun xos bo'lgan sidirg'a o'qishni egallashlariga erishish.

5. Fikmi yozma bayon etish bo'yicha belgilangan quyidagi ko'nikmalarni egallash.
Boshlang'ich sinflarda ona tili darslarining turlari va ularga qo‘yiladigan talablar: