Bilimlendiriw ministrligi

O’ZBEKISTAN RESPUBLIKASI JOQARI HA’M ORTA ARNAWLI

BILIMLENDIRIW MINISTRLIGI

BERDAQ ATIDAG’I QARAQALPAQ MA’MLEKETLIK UNIVERSITETI

Ekonomika fakulteti “Finans” kafedrasi

4a-kurs “Finans” qaniygeligi 4 kurs studenti

Janibekov Sultannin’ “Finans” pa’ninen

Kurs jumisi

Tema: Globallasiw proccesinde finansliq qawipsizlikti kusheytiw maseleleri

Orinlag’an: Janibekov. Sultan

Qabillag’an: Aytmuratova. Ulday

No’kis 2021 j

Globallasiw proccesinde finansliq qawipsizlikti kusheytiw maseleleri

Reje:

1. 
   Globallasiw degenimiz ne?
   
2. 
   Xaliq araliq finanstin’ ekonomikaliq ma'nisi ha'm a'hmiyeti
   

Kirisiw:

Finansliq globallasiw dunyadag’i islep shıg’arıw sharayatlarin jaqsilaydi. Usının’ menen birge, arnawli bir jag’daylarda ol ekonomikanin’ rawajlaniwina tosqinliq jasawi mumkin.

Soni da aytiw kerek, waqit o'tiwi menen globallasiw procesinin' ayriqsha unamli ta'repleri menen birge, bir qatar unamsiz ta'repleri de ko'rinetug'in bile baslaydi. Ma'mleketlerdin' bir-birine sezilerli da'rejede baylanislilig'i soni ko'rsetip atir, bir regiondag'i qa'le unamsiz, qa'le unamli waqiya — ha'diyseler dúnyanin' basqa bir regionina júda' tez tarqalip, o'z ta'sirin ko'rsetip atir. Bunin' a'qibetinde, region qawipsizligi ha'm turaqlilig'ing'a saldamli qawip qaterler juzege kelip atir.

1. Eger tariyxga na'zer taslasaq, o'z iskerliginde shig'ip bolmaytug'in ko'shege kirip qalg'anda, ha'mme waqit ilimiy — texnikaliq jan'aliqqa umtilg'an ha'm erisilgen jetiskenlikler ornina o'z ko'shesin ashiq etip alg'an: o'rt payda boliwdan, puw mashinasi, yadro, atom energiyasi payda boliwina shekem biz onin' guwasimiz. Informaciyani qayta islew, basqariw procesinin' shig'ip bolmaytug'in ko'shege kirip qaliwi o'z gezeginde operativ elektron esaplaw mashinalari quriliwina alip keldi.

Ja'miyeti informaciyalastiriw o'ndiristin' joqari da'rejesindegi procces bolip, informaciyadan ja'miyetlik resursi retinde paydalaniladi.

Informaciyalastiriw, bul umumjahan procesi bolip, rawajlang’an ma'mlekettin' ja'ha'n bazarindag'i birinshiligi, ekonomikaliq o'siwi ha'm milliy qawipsizligin ta'miyinlydi.

Bul geosiyasiy ba'seki a'qibetinde xaliq araliq qawipsizliktin' jan'a traditsiyag'a ta'n bolmag'an qawipleri: xaliq araliq terrorizm, diniy ekstremizm ha'm fundamentalizm, narkobiznes, nizamg'a qarsi qural sawdasi, separatizm payda boliwi gúzetiledi. Usi abaylar bolsa zamanago'y xaliq araliq munasa'betler sistemasindag'i globallasiw ha'm integraciyalasiw na'tiyjesinde kúnnen-kunge milliy, regionliq ha'm xaliq araliq qawipsizlikke qa'wip salip atir.

Son'g'i da'wirlerge kelip, geosiyasiy jag'daydin' o'zgeriwi ha'm de ba'seki kusheytiwi na'tiyjesinde joqarida ko'rsetilgen faktorlardan tisqari, ilgeri gúzetilmegen qawipler júzege kele basladi. Ayirim batis ma'mleketleri ta'repinen o'z milliy ma'plerin ken'eytiwde «demokratiya kiripi» «ekinshi norma» siyasiy ha'm «axbarat awriwi» siyaqli tiykarg'i quralg'a aylanip atir. Globallasiw proccesin tikkeley informaciya menen baylanisli ekenligin tu’siniw qiyin emes, a'lbette.


Qa'nigelerdin' pikrine qarag'anda, ha'zirde informaciya ekonomikanin' en' paydali deregine aylanip atir. AQSh Strategiyaliq izertlewler institutinin' mag'liwmatlarina ko're, informaciya o'nimine sarplang'an ha'r bir dollar, janar may -energetika tarawina qarji etilgen 1 dollardan ko're bir neshe ese ko'p payda berer eken. Bul tek onin' ekonomikaliq ta'repi, onin' siyasiy ta'repi bolsa o'z jeke ma'plerine og'ada arzan, og'ada qolay jollar menen erisiw retinde qaralip atir. Sol ko'zqarastan bugingi kunde informaciya faktori da siyasiy, ekonomikaliq ta'repten ayirim kushler ma'pine aylanip baratir. Sol sebepli de jan'a g'a'rezsiz ma'mleketlerdin' milliy qawipsizligin ta'miyinlewde siyasiy, ekonomikaliq, a'skeriy faktorlar menen bir qatarda onin' informaciya ta'repleri barg'an sayin aktuallasip rawajlanbaqta.

Prezidentimiz aytqanlarinday, informaciya faktori yadroliq poligonlardan da qa'weterli jag'dayg'a aylanip baratir. Eger usi jag'dayg'a bo'lek itibar berilmes eken, ol barg'an sayin kusheyip baradi. Na'tiyjede, ayirim kushler qolinda tiykarg'i «qural»ga aylanadi. Bul bolsa tekg'ana ma'mleketler yamasa regionlarda keskin jag'day payda boliwina sebep boladi, ba'lki xaliq araliq ko'lemde de o'z ta'sirin ko'rsetedi.

2. Xaliq araliq munasibetler sistemasinda juz berip atirg'an o'zgerisler na'tiyjesinde milliy qawipsizlik, regionliq qawipsizlik ha'm xaliq araliq qawipsizlik siyaqli tusinikler ma'nisin tusiniwge, olardin' o'z-ara baylanislilig'in an'g'ariwg'a itibar artip baratir. Bugingi dunyanin' informaciya qawipsizlik jag'dayi «Qawipsizlik»ke bolg'an zamanago'y jandasiwlardi islep shig'iwg'a ha'm milliy, regionliq ha'm xaliq araliq qawipsizlikke salistirg'anda konseptual qarawlardi rawajlandiriwg'a undep atir.

Bugingi globallasiw a'sirinde informaciyag'a bolg'an talap ha'r qashang'inan ko're, kusheyip barip atir. Sonday eken, halis ha'm shin informaciyalardi tarqatiw, xalqtin' bul o'nimge bolg'an za'ruriyatin qandiriw ha'r qashang'idan ko're bugingi kunde aktual a'hmiyetke iye boladi.aytiw kerek, demokratiyaliq ja'miyette g'alaba xabar qurallari, tele-radio kanallar adamlardi qalis ha'm shin informaciya jetkizetug'in, gumanistik qarawlar, aldin'g'i ideyalardi an'latpa etetug'in erkin minbar retinde itibar beriletug'in qural bolip tabiladi. Tiykarinan da sonday. Bugin ja'ha'n ko'leminde bolip atirg'an dun'ya juzilik o'zgerisler, ekonomikaliq rawajlaniw, ilim degi insan aqlini lol qaldiradigan jan'aliqlaru oylap tabilg'anlar barlig'i g'alaba xabar qurallari arqali ma'lim bolip atir. Sonday eken, OAv, baspaso'z jaqsiliqqa, jaqsi islikke xizmet etip atir. Lekin min' pushaymanlar bolsin, o'tken a'sirdin' aqirlari, XXI juz jilliqtin' da'slepki jillarinda Batis baspaso'zinde biz aytqan jaqsi islikke xizmet etiw ornina basqa buyirtpali «jaqsiliqqa» xizmet etiw hallari da guzetilip atir. a'sirese, bul jag'daydi buring'i birlespe ta'rtipsiz bo'lgan son', onin' orninda sho'lkemlesken g'a'rezsiz respublikalar, atap aytqanda, Orayliq Aziya, a'sirese, O'zbekstan menen baylanisli processlerde ushiratiw mumkin.

Egerde g'a'rezsizligimizdin' da'slepki jillarinda Batis baspaso'zinin' Respublikamizg'a bolg'an munasa'betin analiz etetug'in bolsaq, «Azatliq», «BBS» ha'm basqa radio ha'm de gazetalarda ko'birek social, ekonomikaliq, xojaliq ha'm sol siyaqli tarawlardag'i kemshiliklerge itibar qaratilar edi. Biraq O'zbekstan o'z sirtqi siyasatinda qatan' ha'm o'zine isenimli jol tuta basladi

Xaliq araliq finans — xaliq araliq finansliq resurslar kompleksi ha'm olardin' ha'reketleniwin an'latiwshi tu'sinik esaplanadi. Xaliq araliq finans munasibetleri arnawli bir maqsetlerdi a'mel- ga asiriw ushin xaliq araliq da'rejede qa'liplestirilgen finansliq resurslarin bo'listiriw ha'm olardan paydalaniw processindegi iqti- sodiy munasa'betlerdi an'latadi. Xaliq araliq finans munasibetleri o'zine xaliq araliq valuta munasibetleri, xaliq araliq kredit munasibetleri, xaliq araliq investitsiya munasibetleri, xaliq araliq sawda munosa- batlari, xaliq araliq saliq munasibetleri, xaliq araliq lizing munasa'bet- lari, ma'mleketler to'lew balansin basqariw, xaliq araliq finans sho'lkemleri menen baylanislar siyaqli munasa'betlerdi o'z ishine aladi. Globallasiw procesi — ja'han sawdasinin' o'siwi, islep chiqa- rishnirig qa'nigeliklashuvi ha'm ken'eyiwi, kapitaldin' xaliq araliq oqi- mi rawajlaniwi, xizmetler ha'm o'nimlerdin' xaliq araliq ha'reketi xaliq araliq finansning rawajlaniwina jay jaratti. Sonin' menen birge, usi jag'day ja'han finans bazarlarinin', xaliq araliq finansliq ka'r- poratsiyalarning ju'zege keliwine, ma'mleketlikleraro finansliq muno- sabatlarning ha'm xaliq araliq finansliq iskerliginin' basqa ta'repleri quramalilashuviga alip keldi.

Xaliq araliq finans turaqli o'zgeruvehan xaliq araliq pul sistemalari - din' jag'dayi ha'm rawajlaniwin, bo'lek ma'mleketler to'lew balan- sining o'zgeriwin, xaliq araliq finans bazarlari, xaliq araliq finansliq korporatsiyalar, xaliq araliq bank ha'm investitsion iskerlikti ko'rinetug'in etedi.

— eksport kvotasinin' mug'dari, bunda kirip ko'lemi YMMga salistirg'anda protsentte esaplanadi ;

— import kvotasinin' mug'dari, bunda import ko'lemi YM Mga salistirg'anda protsentte esaplanadi ;

— tashqi sawda kvotasinin' mug'dari, bunda sirtqi sawda aylan - masi ko'lemi YMMga salistirg'anda protsentte esaplanadi.

Usi ko'rsatkichlarni esaplaw asosida mamlakatning

xaliq araliq finans munasa'betlaridagi qatnasiwin bahalaw mu'mkin.

Ja'ha'n ekonomikasinda ju'z bergen o'zgerisler xaliq araliq finans mu- nosabatlarining keleshekte rawajlaniw tendensiyalarini belgilep berdi:

— xalqaro finans munasibetleri salasinda o'z-ara

munasa'betlerden ko'p ta'repleme munasibetlerge o'tiw;

— jahon xojalig'inda xaliq araliq miynet bo'listiriwinin' terenlesiwi;

— xalqaro sawda munasibetleri da'stu'riy tovarlar say- dosidan milliy islep shig'ariw processlerinde tikkeley xizmet ko'rsetiw quralina aylanip bariwi

— kapital migratsiyasinin’ globallasiwi ;

— hududiy ekonomikaliq integraciya processlerinin' ja'ne de ken’eyiwi

Xaliq araliq finans munasibetleri rawajlaniwda kapitaldin' xaliq araliq ha'reketi, a'sirese, tuwridan-tuwri xorjiy investitsiyalar formasinda ol yamasa bul ma'mleketke kirip bariwi, sonin' menen birge, xaliq araliq sawdanin' o'nimler, tu'rli xizmetler ko'rsetiw, texnologiyalar salasindag'i rawajlaniwi unamli faktor retinde ta'sir ko'rsetip atir.

Ja'ha'n sawdasinin' o'siwi, o'ndiristin' qa'nigeliklashuvi ha'm ken'eyiwi, xaliq araliq kapital ha'reketinin' rawajlaniwi, shegaralararo tovarlar, xizmetler ha'm de jumisshi ku'shi migratsiyasi xaliq araliq moli- ya munasibetlerinin' rawajlaniwina, sonin' menen birge, ja'ha'n finans bazarlarinin' taraqqiy etiwine ha'm de transmilliy korporatsiyalar iskerliginin' ken'eyiwine, xaliq araliq finansliq iskerliginin' basqa iskerlik tarawilarin jedellashuviga mu'mkinshilik jaratti

Finansliq globallasiw sharayatinda xaliq araliq finansning vazifalari retinde to'mendegilerdi ko'rsetiw mu'mkin:

— milliy ekonomikalardin' birden-bir xaliq araliq sistemag'a integratsi- jalawuvini ta'miyinlew;

— xalqaro sawda ha'm de tovarlar, xizmetler ha'm kapital ayir- baslawdin' aqilg'a say ha'reketin sho'lkemlestiriw;

— milliy ekonomikalardi xaliq araliq ekonomikaliq ha'm finansliq o'zgerislerge maslastiriw ;

— mamlakatlarning milliy finansliq siyasatin ju'rgiziwinde usinislar beriw.

Xaliq araliq finans munasibetleri quramina xaliq araliq aylanbag'a kelip tu'sken ha'm xaliq araliq ekonomikaliq munasa'betlerde, yag'niy rezi- dentlarning sirtqi du'nya menen ju'zege keletug'in munasibetlerinde qollanilatug'in finansliq munasa'betler sistemasi kiritiledi. Xaliq araliq finans to'mendegilerge xizmet etedi:

— birinshiden, tu'rli ma'mleket rezidentlari ortasindag'i iqti- sodiy baylanislarg'a ha'm o'z-ara sheriklikke;

— yekinshiden, ja'ha'n ma'mleketlerinin' ha'r qiyli finansliq institutlar menen ju'zege keletug'in o'z-ara munasibetlerine;

— ushinshiden, tu'rli ma'mleketler rezidentlarining xaliq araliq finans bazarlari dag'i operatsiyalarin sho'lkemlestiriwge.

Ja'ha'n ekonomikasi globallasiwi sharayatinda xaliq araliq finans mu- nasibetleri barg'an sayin rawajlanip atir. Bunda, a'wele mamleketler ortasindag'i sawda munasibetlerinin' taraqqiy etiwi ayriqsha orin tutip atir. Bul jag'day o'z gezeginde xaliq araliq valuta munasibetleri ha'm xaliq araliq esap -kitaplardin' rawajlaniwina unamli ta'sir ko'rsetip atir.

3. 
   Finanslıq qawipsizlik stendlari eń zárúrli element hám kompozit ekonomikalıq qawipsizliktiń bir bólegi. Globallasıw procesiniń tiykarǵı ózgesheligi házirgi basqısh - bul finans bazarınıń, ásirese onıń izbe-iz ósiwi
   

Segmentler: valyuta, aktsiyalar hám kredit. Jáhán valyuta bazarı qashannan berli hám kóbirek háreket menen baylanıslı pitimler kapital, tekǵana sırtqı sawda aylanbası. Global kólemdegi resursların qayta bólistiriw pul bolmaǵan pul bolmaǵan puldi keltirip shıǵaradı hám itimallıqtı asıratuǵın tovarlardıń salmaǵı Finanslıq " kóbikshelerdin’" dıń payda bolıwı.

Qarızǵa alınǵan hám kapitaldıń kapitalındaǵı ayırmashılıq qáliplesiwge alıp keledi. Fond bazarinda spekulyativ ko'bikshe ha`m inflyatsion jariliw ushin abayni keltirip shig'aradi, global finansliq mumkinshiliklerdiń biyqararlig'in asiradi

Sistemalar. Ha`zirge shekem profilaktika usillari jaratilmag'an

Finansliq ko'biksheler.

Keri ko'biksheler

Makroekonomikaliq turaqliliqti ta`miyinlew juda` za`rurli bolip tabiladi. Barliq banksiz ushin finansliq institutlardi engiziw kerek maslasiwshi ta`rtipke saliw sistemasi

Qarizg'a aling'an ha`m o'z kapitaliniń " Kredit elkalari" ulkenligin chekleydi. Finansliq bazarlardi ha`dden tis qizdiriw waqtinda standartlar kushaytirilishi ha`m jumsaq puflanganini payda etiw kerek ko'biksheler. Krizis, kerisinshe, jumsatiling'anda. Finansliq krizis bul o'zgeshelikke itibar qaratdi. a`meldegi normativ mexanizmlerdiń zaifligi sha`rtlerdi jaratadi jag'dayni bo'lek aniqlaw

ma`mleketler ha`m global ko'lemde. bunnan tisqari bul haqqinda Bretton-Youna sistemasiniń qulashi 1971 jilda ha`m sanlararo kurslardi biykarlaw milliy shegaralardiń erroziyasina alip keldi finansliq bazarlar. Bulardiń barlig'i sha`rtlerdi jaratadi global finansliq a`hmiyetke iye bolg'anlar ushin krizislar.

Sol munasa`bet menen, bazar qa`biletine iye bolmag'anlig'i sebepli finansliq bazarlar ha`m ma`mleket aralasiwin baqlaw za`ruriyati a`meldegi

o'z-o'zin ta`rtipke saliw. Zamanago'y finansliq

Sistema tekseriw ha`m qarsi gures mexanizmin islep shig'iwdi talap etedi.

Sol tiykarda ekonomikani globallashtirishning zamanago'y basqishi finansliq globallasiw retinde belgileniwi ha`m xarakteristikani beriw mumkin

Qa`siyetleri.

Finansliq globallasiw birine Birinshiden, finansliq globallasiw, qal, basqa kuni, g'a`rezsiz milliy pul-kredit siyasatin ushin mumkinshilik tar - kushayadi

kapital ag'islari alip keliwi mumkin siyasatin jurgizeyotganda ushin juwapkerlik da`rejesi ma`mleket ha`m finansliq krizistan shig'iw ko'p ulken ko'lemli. Ekinshiden, finansliq globallasiw ushin faktorlar joqari ha`reket penen an'latpalanadi islep shig'ariw ha`m ziyada finansliq resurslarin tegis penenemes penenbo'listiriliwi, mish-mish ga`p ga`pler ushin mumkinshilikler ha`m finansliq xater juzege kushaytadi " Ko'bikler". finansliq bazarlardi globallasiw processinde ha`m tavar -pul munasa`betlerinin' tezlestiriw

kapital ag'iminin' ko'lemin asiriw. Bul, bir ta`repden, qosimsha bolip xizmet etip a`tir ekonomikaliq o'siw faktori, basqa - Bul qa`wip faktorlar ha`m ma`seleler tutqin hayaldi. finansliq bazarlardi globallasiw na`tiyjesinde olarg'a ekonomikanin' ko're kushlilew ta`sir ekonomikasina iye. erkinlestiriw ha`m iqtiyarinan arqali ushinshiden, finansliq globallasiw finansliq resurslarin tegis penenemes penenbo'listiriw asiriwg'a, finansliq bazarlar ha`m erkin dunya ma`mleketleri ha`m regionlarinda ortasinda aldinan buydew qiyin ha`reket etedi. al ilayiq emes tekg'ana sho'lkemlestiriw, lekin birdan jaratiw finansliq resurslarin o'tkir deficitligi, milliy bazarlardi jo'nge saliw qiliw etakchi.

ekonomikaliq qawipsizlik finansliq globallasiw zamanago'y procesinin' qa`siyetlerine tiykarlanip, milliy finansliq, degen juwmaqqa mumkin qawipsizlik, global finansliq qawipsizlikti hurmet penen bekkem baylanisli makroekonomikaliq jag'daydin' jamanlasqani sebepli, Bir ma`mlekette aniq alip keliwi mumkin dunyada krizisti.global finansliq qawipsizlik esaplanadi

xaliq araliq finansliq qawipsizlik olardin' biyqararliq qa`wipinen ha`m o'sip baratirg'an global finansliq krizisler sonday etip, finansliq qawipsizlik oni qorg'aw etetug'in ma`mlekettin' finansliq siyasati menen belgilenedi milliy ma`pler, tekg'ana onin' ishkerisinde, ba`lki ishkerisinde, ba`lki rawajlaniwdin' socialliq-ekonomikaliq ha`m finansliq turaqlilig'indi qollap-quwatlaw abaylardin' aldin aliw arqali basqa ma`mleketlikler finansliq tarawda finansliq qawipsizlik tusinigi

Ma`mlekettin' ekonomikaliq qawipsizligi bir bo'legi o'z finansliq ta`repi menen belgilenedi

siyasat (turaqlilastiriw ha`m tekg'ana pa`rawanliq ushin juwapkerlikten ma`mleketler ja`ne onin' puqaralari, ba`lki ha`mme zat dag'i xalqi dunya). usinin' menen birge, finansliq siyasatti a`melge asiriwda ma`mlekettin' orni ko'rinetug'in boladi ekonomikaliq potencialdi joq etiw ha`m na`tiyjeli finansliq sistemani qa`liplestiriw mumkinshiligin azaytatug'in strategiyalari

Qawipsizlik - bul onin' ekonomikaliq qawipsizligin ta`miyinlew ushin lokomotiv.

Finansliq globallasiw ekonomikaliq globallasiwdin' bir bo'legi bolip tabiladi, bul dunya ma'mleketlerinin' ekonomikaliq o'z-ara baylanislilig'in kushaytirmoqda, bul tovarlar, xizmetler ha'm kapital, operativ ha'm ken' tarqalg'an texnologiyalardin' barg'an sayin ko'beyip bariwina'tiyjesinde.

Usiwaqitta finans .bazarlarigloballasiw ha'reketlendiriwshi kushinin' rolin oynayapti. Bul olardin' rawajlaniwinin' jedelligi menen baylanisli. Finansliq ag'islardin' bir bo'legi tovarlar ha'm xizmetlerdin' xaliq araliq ha'reketi, sonin' menen birge, tuwridan-tuwrishet el investitsiyalar menen baylanisli. Ekinshi bo'lim - bul terilgen kapitaldiqidiriwda issipul yamasa demde ha'reketlenetug'in. Bularg'a to'mendegiler kiredi: Qisqa muddetli bank kreditleri, ka'rxanalardibaqlawg'a alip kelmaytug'in qimbatliqag'azlar, korporativ qarizlar qimbatliqag'azlarina qisqa muddetli investitsiyalar. Íssipulning qa'legen belgileri menen, investitsiya ob'ektleri, sonday-aq olar kelip shiqqanisiyaqli, milliy fond bazarlariqaladi. Bul kem rawajlang'an ha'm biyqarar finansliq sistemalarg'a iye bolg'an rawajlanip atirg'an ma'mleketlerge en' ulken za'lel keltiredi.

Finansliq globallasiwdin' qa'siyetlerinen biri bul global finansliq oraylardin' iskerligi - bul kapital ha'm finansliq iskerlik uliwma jiynang'an. Olar iri banklerden, qamsizlandiriw, investitsiyalar ha'm basqa fondlar, valyuta, aktsiyadorlik ha'm basqa birjalar, sonin' menen birge, huqiqiy, audit, informaciya ha'm basqa konsalting xizmetlerinen ibarat ko'plegen kompaniyalardan ibarat

Da'sturiy finansliq oraylar rawajlang'an jergilikli bazarlar tiykarinda payda boldi. Olar bir waqtinin' o'zinde milliy paytaxtda ha'm kemrek a'hmiyetke iye - xaliq araliq finansliq operatsiyalardin' kontsentratsiyasinin' kontsentratsiyasinin' jayi. Bularg'a birpara Evropa qalalari(London, Tsich, Parij ), sonin' menen birge, ma'mleketlikler (Lyuksemburg ). Biraq globallasiw sharayatinda olar finans .bazarinin' ma'lim bir segmentlerine qa'nigelesken xaliq araliq a'hmiyetke iye bolg'an xaliq araliq oraylarg'a aylantirildi. Sonday etip, iri valyuta bazariLondonda jiynang'an, en' iri fond birjasiiskerlik ko'rsetip atir, global altin ha'm basqa tovarlar bar. Tsyurix qa'nigeliklashuvi Eurubarmons .ma'selesi ha'm shaqirig'ibolip tabiladi. Dunyamument banklararo operatsiyalardin' ko'pshiligi Parijg'a qaratilg'an.

Da'sturiy finansliq oraylar menen bir qatarda rawajlang'an ma'mleketlikler sirtindag'ijan'a turdegi finansliq oraylar islengen ha'm islep shig'ilg'an. Bular, misali, banklararo, kredit, valyuta ha'm fond bazarlariaktiv rawajlanip atirg'an orinlarda, misali, Singapur ha'm Gonkongnio'z ishine aladi. qosimsha mag'liwmat

Anglichan tilinde banker uzliksiz turde xaliq araliq finansliq oraylardin' reytingi bolip tabiladi.

Finansliq globallasiw bir qatar ha'diyselerdi keltirip shig'aradi, olar arasinda Phyldyne-din' paradoksi bolip tabiladi.

"uy almaslaw" fenomeni, investitsiya portfellerin xaliq araliq diversifikatsiya qiliwdin' mazmunli ideyalarinan ayriqsha bolip esaplaniw, olar ishki aktivlerge salistirg'anda sezilerli o'zgerislerge salistirg'anda an'latpalanadi. Yaponiya, AQSh, Ulli Britaniyanin' qarji iyesileri, ekonomikaliq sheriklikti sho'lkemlestiriw ha'm rawajlaniw boyinsha ma'mleketler o'zlerinin' aktivlerinin' tiykarg'i bo'legin ishki finansliq qurallarda o'tkeredi.

Fayladstin paradoks .- Choruucu xaliq araliq kapital bazarinin' tosqinsiz islewi, ishki aqshalardi tejew normalaridan saldamli turde shetke jiljitip qoyiwi mumkinligi sebepli jatadi. Biraq, izertlewler ishki amanat ha'm investitsiyalar ortasindag'i za'rurli a'hmiyetke iye bolip, olar bazarlardin' finansliq integraciyasinin' ayiplawlarin biykarlaw etedi. Basqasha aytqanda, atli teoriyaliq xizmetkerler bazarlar artiqsha kapitaldi kirip etpeslikka emes, ba'lki ishki bazarda artiqsha tejewdin' sipaliwi ushin keldiler.

Tag'i bir ha'diyse xaliq araliq kapitaldi bahalaw menen finansliq bazarlar globallasiwinin' en' za'rurli ko'rsetkishi bolip tabiladi. Milliy esapbetler sistemasinda, to'lewler balansi jalpi milliy fondlar ha'm investitsiyalar ortasindag'i farqga sa'ykes keledi. Bul operatsiyalar ushin esaptin' tan'siqlig'i ishki amanatlardin' etiwmasligi, bul sirt elden tusken mablag 'oqimi menen oraladi. Bul bizge a'meldegi operatsiyalar balansi dinamikasin xaliq araliq kapital jildamliq ko'rsetkishi retinde ko'rip shig'iwg'a mumkinshilik beredi.

Globallasiwdin' ken' ko'lemli aqibetlerinen biri bul finansliq krizis bolip tabiladi. Uliwma alg'anda, krizis ekonomikanin' ciklik rawajlaniwinin' ajiralmaytug'in bo'legi bolip tabiladi. Finansliq globallasiw " Domino" effekti, " finansliq infektsiya", " finansliq infektsiya", " Finansliq infektsiya", bul bazardin' naqira boliwina alip keletug'in " finansliq infektsiya" dep ataliwshi krizislar tarqaliwinin' jan'a mexanizmlerine alip keldi.

" Domino" effekti finans .bazarinda bankler, bankler, minnetlemeleri, minnetlemeleri, bankler menen baylanisli bolg'an bir yamasa bir neshe finansliq institutlar a'melge asirilg'anlig'i sebepli unamsiz ta'sir bolip tabiladi.

" Infektsiya" termini (anglichan tili - kontrabandadan), ko'rinetug'in sebeplersiz turli ma'mleketlerdin' finansliq bazarlari ko'rsetkishleri jamanlasha baslaydi.

Bazardin' ayovchiligini keltirip shig'aratug'in investorlarning isenim dag'darisi biznes baylanislarina kirisiw ha'm finans .bazarinin' islewin quramalilastiradi. Isenim dag'darisi tiykarinan subyektiv ha'm biyma'nilik niyetler sebepli - hesh kimge iseniw mumkinligin ha'm isenbewligin Siz menen biznes baylanislarina kiriwin'iz mumkin bolg'an ha'm olar menen birge qa'wipli.

Bul finansliq krizislardi tarqatiw mexanizmlerinin' basqa kombinatsiyasi o'tken jillar ha'm zamanago'y finansliq krizisqa xos bolip tabiladi. Sonday etip, krizis yamasa " finansliq infektsiya", 1980 jillardin' baslarinda rawajlanip atirg'an ma'mleketlerdin' qariz dag'darisina tiykarlanip, 1998 jil avgust ayinda Rossiya dag'i dag'daristin' to'menlewi, 1998 jil avgustda dag'daristin' to'menlewi, Sinxron ha'reket Lotin Amerikasinin' 2000-2002 jillarda bazarlari Argentina ha'm Braziliyada finansliq qarama-qarsiliqlar, zamanago'y global finansliq dag'daristin' na'tiyjesi bolip tabiladi. " Domino" effekti AQShning ulli depressiya waqtinda - 1929 -1930 jillardag'i ulli depressiya waqtinda, sonin' menen birge, 1929 -1930 jillar, sonin' menen birge 1999 -2000 jillardag'i krizis da'wirinde guzetilgen. Derlik ha'r bir krizislar bazardin' naqira ha'm bazar mexanizmlerinin' la'n'iga alip kelgen isenim etiwmasligi menen birge boldi.

Finansliq globallasiw processlerin rawajlandiriwda xaliq araliq finansliq institutlar za'rurli a'hmiyetke iye. Xaliq araliq valyuta fondi, Ja'ha'n banki, Bank xaliq araliq dawalari, Ja'ha'n sawda sho'lkemi ha'm basqalar.

Bunnan tisqari, saylang'an temanin' aktuallig'i sonda, ma'mleket finansi ma'mleket finans penensistemasinin' Orayliq bo'legi bolip tabiladi. Onin' tiykarg'i maqseti-finansliq qurallar ja'rdeminde ekonomikani na'tiyjeli rawajlandiriw ha'm xaliqti social tovarlar ha'm xizmetler menen ta'miyinlew, da'ramatlardi qayta bo'listiriw, ekonomikani turaqlilastiriw siyaqli uliwma ma'mleketlik social ha'mzifalarini sheshiw ushin sha'rt-sha'rayatlar jaratiw bolip tabiladi. Ma'mleket ma'lim mug'darda pul (ma'mleket byudjeti da'ramatlari ) toplaydi ha'm keyin olardi maqsetli (ma'mleket byudjeti g'a'rejetleri) boyinsha bo'liwleydi. Byudjet da'ramatlarinin' tiykarg'i da'rekleri ha'r qiyli saliqlar bolip tabiladi: puqaralardin' da'ramat salig'i, korporativ da'ramat salig'i, aktsiz salig'i, bajixana bojlari ha'm basqalar.

Bul jumistin' maqseti globallasiw ha'm a'meldegi krizis sharayatinda Rossiya finans penenbazarinin' rawajlaniw qa'siyetlerin úyreniw bolip tabiladi.

Sonday etip, jumistin' tiykarg'i waziypalari birinshi na'wbette to'mendegilerdi o'z ishine aliwi kerek:

globallasiw processlerinin' qa'siyetlerin úyreniw;

globallasiw processlerinin' Rossiya federatsiyasi finans penensistemasina ta'sirin bahalaw ; Finansliq siyasat ma'mlekettin' ekonomikaliq siyasatin a'melge asiriwdin' finansliq tiykarlarin jaratiw ushin en' na'tiyjeli, zamanago'y sharayatlarg'a juwap beretug'in ilajlardi aniqlaw maqsetinde finansliq basqariw salasinda ma'mlekettin' maqsetli ilajlari kompleksi bolip tabiladi.

Finansliq siyasat sub'ektleri finansliq munasa'betlerdi rawajlandiriwdin' tiykarg'i bag'darlarin tastiyiqlaytug'in Nizamshiliq ha'm atqariw etiwshi húkimet sho'lkemleri bolip, olardi xojaliq jurgiziwshi sub'ektler, xaliq ha'm ma'mleket ma'pleri jolinda sho'lkemlestiriwdin' aniq jollarin belgileydi. Sonday etip, finansliq siyasat ma'mlekettin' ekonomikaliq siyasatin a'melge asiriwdin' finansliq tiykarlarin jaratiw ushin en' na'tiyjeli, zamanago'y sharayatlarg'a juwap beretug'in ilajlardi aniqlaw maqsetinde finansliq basqariw salasinda ma'mlekettin' maqsetli ilajlari kompleksidir22.

Ha'r qanday ob'ektiv process penensiyaqli, globallasiw da unamli, da unamsiz ta'replerge iye. Teoriyaliq ta'repten, globallasiw processleri dúnyanin' barliq múyeshlerinde tarqalg'an operativlik ekonomikanin' dúnya boylap eliriwi ja'ne onin' ma'mleket, huqiqiy ja'ne social sistemalar menen bekkem baylanislilig'i, sonday-aq, Batis modeline sa'ykes keletug'in demokratiyaliq ma'mleketlikler shen'berin ken'eytiw, barliq kontinentlerde nizam ústinligin ornatiw ha'm insan huqiqlarin qorg'awdi kúsheytiw ushin tiykar jaratadi. Biraq, haqiyqat ha'kisin ko'rsetedi. Xaliq araliq finans .bazarinin' globallasiwi dawam etpekte.

Xaliq araliq qatnasiwshilar operatsiyalarin xaliq araliq diversifikatsiya qiliwma'mleketler ha'm regionlar boyinsha finans .bazari, ken' tarmaqtin' payda boliwi sirt el degi filiallar, wa'kilxanalar, sho " ba sho'lkemler tez-tez ushraydi olardin' milletin aniqlawg'a ruxsat bermeydi. Ol alip keledi xaliq araliq finans .sho'lkemleri, global tarmaqlarinin' o'siwi transmilliy bankler, xaliq araliq finans .oraylari, elektron almasinuvlar birja operatsiyalarin a'melge asiriwdin' birden-bir qag'iydalari ha'm standartlarinan paydalanadi1. Xaliq araliq finans .bazarinin' globallasiwinin' unamsiz ta'siri jan'a turdegi finansliq krizislardin' payda boliwin o'z ishine aladi. Son'g'i jillarda xaliq araliq finans .ayriqshalig'i finansliq crises .bir waqtinin' o'zinde juz boladi. Atap aytqanda, bank, qariz ha'm valyuta dag'darisi bir waqtinin' o'zinde qa'liplesti ha'm rawajlandi, bul bolsa aldin aliw ha'm keyingi ta'rtipke saliw sistemasin sezilerli da'rejede qiyinlashtirdi. Ken' ma'niste ma'mleket finansliq qadag'alawi - na'tiyjeli ma'mleket finans .siyasatin a'melge asiriw ushin ma'mleket ekonomikaliq qawipsizligin ta'miyinlew ha'm ma'mleket finansliq processinde ma'mleket ma'plerge a'mel etiliwin ta'miyinleytug'in ta'rtipke saliw ilajtadbirlarining jiyindisi bolip tabiladi. Tar ma'niste ma'mleket finans .qadag'alawi bolsa ma'mlekettin' na'tiyjeli ja'ne social-ekonomikaliq rawajlaniwi maqsetinde ma'mleket ha'm jergilikli ha'kimliklerdin' ma'mleket pul fondlari qarjlarin qa'liplestiriw, bo'listiriw ha'm olardan paydalaniw procesinin' nizamli ha'm maqsetke muwapiqlig'i ustinen ma'mleket hukimet sho'lkemleri ha'm basqa kepillikli organlar ta'repinen a'melge asirilatug'in qadag'alaw bolip tabiladi. Ma'mleket finansliq qadag'alawi ma'mlekettin' finans .siyasatin a'melge asiriwg'a ha'm finansliq turaqliliq ushin sharayatlardi jaratiliwma qaratilg'an. Bul zat, ba'rinen burin, barliq da'rejeler degi byudjetler ha'm nobyudjet fondlarni islep shig'iw, talqilaw, tastiyiqlaw ha'm jirlaw, ka'rxana ha'm sho'lkemler, bankler ha'm finansliq korporatsiyalarning finansliq iskerligi ustinen qadag'alawdi an'latadi. Eger ol uliwma milliy ekonomikaliq ma'pler menen belgilengen (aniqlang'an) bolsa, bul halda ma'mleket finansliq qadag'alawshilari da ma'mleket sektorinda, da jeke ha'm de korporativ biznes sektorinda baqlaw ha'm tekseriwlerdi a'melge asiriw huqiqina iye boladi. Biraq ekonomikanin' ma'mleketlik emes sektorinda ma'mleket ta'repinen a'melge asirilatug'in finansliq qadag'alaw tek saliqlar ha'm basqa ma'jburiy to'lewlerdi de qosip alg'an halda ma'mleket aldindag'i pul minnetlemelerinin' atqariliwi tarawlarin, olarg'a ajiratilg'an byudjet subsidiyalari ha'm kreditlerin jumsawda maqsetke muwapiqliliq ha'm nizamliliqtin' a'mel etiliwi ha'm sonin' menen birge, hukimet ta'repinen ornatilg'an pul esap -kitaplarin sho'lkemlestiriw, buxgalteriya esabi ha'm esabatti jurgiziw qag'iydalarina a'mel etiliwin o'z ishine aladi. Finansliq qadag'alawdin' ma'mleket ha'm ma'mleketlik emes tarawlari (ko'rinisleri, turleri) qadag'alawdi a'melge asiriw metodlarinin' uqsaslig'ina qaramastan, o'zlerinin' son'i maqsetleri boyinsha bir-birinen tupten parq da etedi. Ma'mleket finansliq qadag'alawinin' bas .maqseti ma'mleket g'a'ziynesine resurslarin tusiriwdi maksimallastiriw ha'm ma'mleket basqariw g'a'rejetlerin minimallastiriw bolsa, bug'an keri turde ma'mleketlik emes finansliq qadag'alawdin' (a'sirese, firma ishindegi finansliq qadag'alawdin' ) bas .maqseti jaylastirilg'an kapital dag'i payda normasin asiriw maqsetinde ma'mleket paydasindag'i ajiratilg'an qarjilar ha'm basqa g'a'rejetlerdi minimallashtirishdan ibarat. Bir waqtinin' o'zinde finansliq qadag'alawdin' ha'r eki tarawi a'meldegi nizamlardin' huqiqiy ramkasi menen sheklep qoyilg'an.

Socialliq-ekonomikaliq o'zgerisler da'wirinde finansliq qadag'alawdin' orni to'mendegilerdi tekseriw processinde ko'rinetug'in boladi :

birinshiden, ma'mleket ha'm ja'miyetlik sho'lkemleri, ka'rxanalar, ma'kemeler, sho'lkemler, puqaralar ta'repinen finansliq iskerlik processinde belgilengen nizamli ta'rtipke a'mel etiliwinde;

ekinshiden, qabil etilgen ilajlardin' natiyjeliligi ha'm ekonomikaliq maqsetke muwapiqlig'i ha'm de ma'mleket waziypalarina uyqas keliwinde.

Taraqqiy etken ma'mleketlerde finansliq qadag'alaw sistemasi,

tiykarinan, bir tipda bolip, to'mendegi elementlerden duziledi:

• tikkeley ma'mlekettin' parlamenti yamasa Prezidentine bo'ysunuvchi esap palatasi. Bul sho'lkemdin' bas .maqseti ma'mleket

qarjlarinin' sariplaniwi ustinen uliwma qadag'alawdi ornatiw bolip tabiladi;

• tiykarinan saliqli da'ramatlardin' ma'mleket g'a'ziynesine kelip

tusiwin qadag'alaw etiwshi ha'm ma'mleket prezidenti, hukimeti yamasa

finans .ministrligine bo'ysunuvchi saliq muassasi;

• to'men sho'lkemlerin tekseriwshi ha'm baqlaw etiwshi ma'mleket

sho'lkemlerinin' quramindag'i qadag'alaw etiwshi organlar ;

• esabat hujjetlerinin' isenimliligin ha'm finansliq operatsiyalardin' nizamlilig'in kommerciya tiykarinda tekseriwshi ma'mleketlik emes

qadag'alaw xizmetlerin;

• tiykarg'i waziypasi g'a'rejetlerdi kemeytiw, finansliq ag'islardi

optimallastiriw ha'm paydani asiriwg’a bolg'an ishki qadag'alaw

xizmetlerin.

Juwmaqlaw

Globallasiw procesi obiektiv ha'm nizamli procces bolip, ayriqsha bir qansha unamli ayriqshaliqlarg'a iye. Bul procces birinshi na'wbette ma'mleketliklerge xaliq araliq maydang'a erkin shig'iwg'a, basqalar menen jaqinnan sheriklik apariwg'a ha'm de o'z milliy ma'plerin ha'r qiyli xaliq araliq ha'm ma'mleketlik emes sho'lkemler shen'berinde ta'miyinlewge ken' mumkinshilikler beredi. Jag'daydin' keskinlesiwi, sirtqi qawiplerdin' ishki qawipler menen, yag'niy da'sturiy qawipler menen o'z-ara qosiliwi, olar arasindag'i araliq jaqinlasiwi ha'm de olardin' o'z-ara baylanislilig'i o'siwi guzetilip atir. Bul jag'day bolsa milliy ha'm regionliq qawipsizlikti ta'miyinlewde saldamli mashqalalardi keltirip shig'arip atir.

Sonin' menen birge, bugingi kunde ja'ha'n geosiyosatinda geostrategik kushler ten' salmaqlilig’inin' o'zgeriwi, ko'p qutbli oraylar juzege keliwi, olar arasindag'i ba'seki ha'm de ayirim ma'mleketlerdin' dúnya húkimranlig'i ushin ashiqtan — ashiq dawalari jan'a g'a'rezsiz ma'mleketlerde ja'miyeti erkinlestiriw ha'm huqiqiy demokratiyaliq ma'mleket quriw procesine, milliy ha'm regionliq qawipsizlikti ta'miyinlewge unamsiz ta'sir ko'rsetip atir.


Paydalanilg’an a’debiyatlar:

1. O`zbekiston Respublikasi Prezidenti asarlari va ma`ruzalari:

2. Sh.M.Mirziyoyev: “Erkin va farovon, demokratik O`zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz” -T: "O`zbekiston", 2017.

3. Sh.M.Mirziyoyev: “Tanqidiy tahlil, qat`iy tartib-intizom va shahsiy javobgarlik – har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo`lishi kerak”. –T.: “O`zbekiston”, 2017.

Asosiy adabiyotlar:

4. И.А.Бланк: “Управление финансовыми рисками”. – Киев: “Ника – Центр”, 2005.

5. Л.Н.Тэпман:“Риски в экономике”. - М: “ЮНИТИ-ДАНА”, 2002.

Qo’shimcha adabiyotlar:

6. P.Christoffersen: “Elements of Financial Risk Management”, 2011.

7. F.I.Mirzayev: “Moliyaviy risklarning turlari, tasnifi, boshqarish va baholash usullari”. - T.: “Moliya”. 2006.

Internet saytlari

8. www.gov.uz – O’zbekiston Respublikasi hukumat portali.

9. www.lex.uz – O’zbekiston Respublikasi Qonun hujjatlari ma`lumotlari milliy bazasi.

10. www.mf.uz – O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi rasmiy sayti.