Bilimlar taraqqiyotining mantiqiy shakllari muammo, gipoteza, nazariya

Argumentlarni rad etish - tezisni isbotlash uchun oponent tomsonidan keltirilgan argumentlar tanqid qilinib, ularni xatoligi yoki tezisni isbotlash uchun etarli emasligi aniqlanadi.

Demonstratsiya – isbotlash usulini tanqid qilish orqali rad etish. Rad etishning bu usulida isbotlashda yo`l qo`yilgan xatolar aniqlanadi.

Isbotlash va rad etish qoidalari, ularni buzganda kelib chiqadigan mantiqiy xatolar.

Isbotlash qoidasi - tezis argumentlardan mantiqiy tarzda kelib chiqadigan xulosa bo`lishi lozim. Buning uchun isbotlash yoki rad etish xulosa chiqarish xodisala­riga rioya qilish zarur. Masalan: Respublikamiz taraqqiyoti uchun milliy mafkura, milliy ғoyaning ahamiyati to`ғrisidagi tezisni isbotlash davomida umuman jamiyatga mafkura kerakmi yo`qmi degan masalani isbot etishga harakat qilinsa, unda tezisning mazmuni kengayib ketadi va tezis almashinadi.

Bahs - jarayonida tezis mazmunining toraytirilishi yoki ken­gaytirilishini tezisni o`zgarishiga olib keladi. Ular o`ziga xos qonun qoidalarga ega. Masalan: zaruriyatsiz bahslashmaslik, bahs davomida mavzudan chetga chiqmaslik, mavzuni o`zgartirmaslik, mavzuni yaxshi biladigan aqlli odamlargina bilan baxslashish va hokazo.

Sofistlar - isbotlash jarayonida ataylab qastdan xatoga yo`l qo`yuvchilar grekcha -"ayyorlik".

Parologizm - fikr jarayonida bilmasdan xatoga yo`l qo`yish.

Paradoks - chinligini xam, xatoligini ham birdan isbotlash mumkin bo`lgan fikrlar.

Muammoli tezis -bilish davomida, olam va uni bilish haqidagi mavjud tasavvurlarni, bilish metodi va vositalarini o`zgartirishning ob`ektiv zarurligi. Masalan: Hozirgi paytda fanda snergetika ғoyalari va metodlarini tushuntirish va qo`llanish sohalarini aniqlash bilan boғliq bo`lgan vazifalarni hal qilish zaruriyati yangi vaziyatni yaratadi.