Bilim sohasi

5.3-§. Tovushdanklinikadafoydalanish

Tovushning eng asosiy mohiyati shundaki, u ham yorug‘lik kabi axborotmanbai hisoblanadi. Tabiat tovushlari, atrofimizdagi odamlarning gaplari,ishlab turgan mashinalarning shovqini bizga ko‘p ma’lumotlarni beradi.Tabiiyki, tovush odam ichki organlarining holatito‘g‘risida ma’lumot beruvchi manba ham bo‘lishimumkin.Kasallikni diagnostika qilishning keng tarqalganusullaridan biri perkussiyausuli bo‘lib, bunda tananing turli qismlariga urib ko‘rishda chiqayotgan tovusheshitib ko‘riladi.

Faraz qilaylik, biror jism ichida havo bilan to‘ldirilgan berk soha berilganboisin. Agar bu jismda tovush tebranishlari hosil qilinsa, tovush tebranishlariningma’lum bir chastotasida bu berk sohadagi havo rezonanslana boshlab, shu berksohaning olchami va turish vaziyatiga mos keluvchi tonni ajratadi vakuchaytiradi. Odam tanasini ham sxematik ko‘rinishda gaz bilan to’ldirilgan(o‘pka), suyuqliklar (ichki a’zolarda), qattiq jismlar (suyaklar) hajmlariningyig‘indisidan iborat deb tasavvur etish mumkin. Tana sirti bo'ylab urib ko‘rilgandatebranishlarning keng diapazondagi chastotasi hosil bo’ladi. Bu diapazon oralig‘idagi ayrim tebranishlar yetarlicha tez so‘nadi, boshqalari, ya’ni havobo‘shlig‘ining xususiy chastotasi bilan mos kelgani esa rezonans tufayli kuchayib,eshituvchan bo’lib qoladi. Tajribali vrach perkussiya tovushlari toniga qarab,ichki a’zolar holatini va topografiyasini aniqlaydi.

Perkussiyausulibilanyurakningkatta–kichikligi(chegaralari)aniqlanadi.Yurakmushakvaqondaniborathavosiza’zobo’lganiuchununitukillatibko’rgandabo’g’iqtovushberadi.Lekinuqismano’pkabilanqoplanibturganligisabablibo’g’iqtovushnisbiyvamutlaqbo’ladi.Yurakningnisbiybo’g’iqlikchegarasiuninghaqiqiychegaralariga,mutlaqbo’g’iqlikchegarasiesao’pkabilanqoplanmaganyuzasiningkengligigamoskeladi.Buyerdao’ngqorinchaningoldingidevorijoylashganbo’ladi.

Perkussiyavaqtidabemortikturishi,o’tirishivayotishimumkin.Yurakningnisbiybo’g’iqlikchegaralarinianiqlashdao’rtachaperkutorzarbadan,absolyutbo’g’iqlikchegaralarinianiqlashdaesakuchsizzarbadanfoydalaniladi.

Kasallikni diagnostika qilishning keng tarqalgan usullaridanbiriauskultatsiya (eshitibko‘rish) eramizdanoldingiIIasrdayoqma’lumbo'lgan. Auskultatsiya(lotinchaauscultatio-eshitish)—ichkiaʼzolardayuzagakeladigantovushlarnieshitib,ularfaoliyatinivaholatinitekshirishusuli.Masalan,yurakurishinieshitib,uningsogʻyokikasalliginianiqlash.Auskultatsiyadabadanningtegishliqismigashifokorquloqtutadi(bevositaauskultatsiya)yokimaxsusasboblar(stetoskop,fonendoskopyokistetofonendoskop)qoʻyibeshitibkoʻradi(bilvositaauskultatsiya).Auskultatsiyatibbiyotamaliyotidayurak,oʻpka,qontomirkasalliklarini,shuningdekqonbosiminianiqlashdamuhimdiagnostikahamiyatgaega

Auskultatsiyauchunstetoskopyokifonendoskopqo'llaniladi. Fonendoskop (5.9-rasm) kovak kapsuladan va tovushni uzatadigan membranadan iborat.Membrana bemor tanasiga qo'yiladi, undan chiqqanikkita trubka vrach qulog'iga boradi. Ichi kovakkapsula ichidagi havo ustunida rezonans hodisasivujudga kelib, tovush chiqarish kuchayadi vaauskultatsiya yaxshilanadi.