Bilim sohasi

Eshituv bo‘sag‘asi	10^–12	210^-5
0
Yurak tonlari stetaskon orqali	10^–11	0,000064	10
	10^–10	0,0002	20
Shivirlash	10^–9	0,00064	30
Gaplashish: Sekin Normal Qattiq	10^–6 10–^7 10^–6	0,002 0,0064 0,02	40 50 60
Serqatnov ko‘cha shovqini	10^-5	0,064	80
Qichqiriq	10^–4	1 0,2	80
Shovqin: Metro poezdi ichida Mototsiklning (maks) Samolet dvigatelining Shuning o‘zi yaqindan	10^–3 10^–2 10^–1 1	0,64 2 6,4 20	90 100 110 120
Og‘riq sezish bo‘sag‘asida	10	64	130

Keltirilganegrichiziqlardanko‘rinibturibdiki, odamningo‘rtachaqulog‘inormalxolda 2500–3000 Hzchastotalardayetarlichasezgirlikkaegabo‘larekan. Harbiroraliqegrichiziqlaribirxiltovushqattiqligigalekinturlichastotalardaturlixilintensivliklargaegabo‘ladi. Qattiqliklaribirxilbo‘lganegrichiziqlardantovushchastolalarningmuayyanbirqiymatidaxudishundayqattiqlikhosilqiluvchiintensivliginianiqlashmumkin. Birxiltovushqatttiqliginiifodalaovchiegrichiziqlarto‘plamidanfoydalanib, turlixilchastotalardagitovushqattiqligigamoskeluvchima'lumintensivlikdagitovushnitopishmumkin. Masalan,chastotasi100 Hz bo‘lgantovushintensivligi60 Hz gateng.Butovushniqattiqliginimagateng.Buninguchun3.2–rasmdankoordinatalari100 Hz va60dBgatengbo‘lgannuqtanitopamiz.Bunuqtaegrichiziqningqattiqlikdarajasi30fonteng bo‘lgan nuqtasidayotadi.Demaktovushqattiqligi30fonekan.

Eshitisho‘tkirliginianiqlashusuligaaudiometriyadeyiladi.

Audiometriyadamaxsusasbobaudiometr (5.5-rasm)yordamidaturlixil chastotalardaeshitishsezgisibo‘sag‘asianiqlanadi;olinganegrichiziq audiogrammadeyiladi.Bemorodamaudiogrammasininormaleshituvsezgibo‘sag‘asiniegrichig‘ibilansolishtirisheshituva‘zolari kasalliklarigadiagnozqo‘yishgayordamberadi.

5.5-rasm. Audiometrlarning tashqi ko’rinishi va audiokarta blankasi.
Shovqinqattiqlikdarajasiniobyektivolchashuchunshumomerqollaniladi. Tuzilishijihatidanu5.6- rasmdako‘rsatilgansxemagamoskeladi. Shumomemingxossalariodamqulog‘iningxossalarigayaqinlashadi (5.7-rasmdagiqattiqliklaritengegrichiziqlarniqarang), buninguchunqattiqlikdarajasiningturlidiapazonlariuchunto‘g‘rilovchielektrfiltrlardanfoydalaniladi.



5.6-rasm. Signallarni olishning elektrik sxemasi


5.7–rasm. Chastota va tovush qattiqligi orasidagi bog’lanish audigrammasi
Normalxolatdagikishiningqulog‘i16 Hz dan20kHzgachabo‘lganchastotadagitovushlarnisezadi,lekinuningturlichastotadagitovushlargasezgirligiharxil.5.8-rasmdapastkigrafikodamqulog‘isezadiganengkichikbosimP₀(yokiintensivlikI₀)niifodalaydi.Mazkurkattaliklareshitishbo‘sag‘asideyiladi.Ko’rinib turibdiki, =3000 Hz chastotaatrofidagrafikminimumgaegabo‘ladi.

Yuqoridagigrafikquloqdaog‘riqhosilqiladiganbosim(yokiintensivlik)niifodalaydi.Uniog‘riqbo‘sag‘asidebataladi.Mazkurbosimchastotagadeyarlibog‘liqbo‘lmaydi.

Ikkalagrafiklaroralig‘idagitebranishlarniquloqeshitishimumkin.Odatdanmazkursohaningunchalikkattabo‘lmaganqismiginaishlatiladi.



5.8-rasm. Odam qulog’i eshitish va og’riq bo’sag’alari

Nihoyatmurakkabspektraltarkibigatembrdebataladigansub'ektivxarakteristikamoskelib,unimiqdorjihatdanbaholabbo‘lmaydi.

Birxiltondagitovushchiqaradiganturlimusiqaasboblaritembrlaribilanfarqqiladi.Shundayqilib,tovushningtembriuninggarmonikspektribilanbelgilanib,uningo‘zigaxosxususiyatlarinixarakterlaydi.Masalan,royalbilang‘ijjaktovushinibir–biridanosonginaajratishmumkin,chunkiularturlichaobertonlargaegabo‘lib,garmonikspektrlariharxil.Tovushningtembrinianiqlashuchununigarmoniktashkiletuvchilargaajratish,ya'nitovushningspektrinianiqlashkerak.

Odamqulog‘iningajoyibxususiyatlaridanbirishuki,utovushningyuksakligivaamplitudasinisezadi,lekinmurakkabtovushdagifazalarsiljishinisezmaydi.BuxususiyatOmtomonidankashfqilingan.Tovushningbuxususiyatinikonsertzalidao‘tirgantinglovchilardanturlimusiqaasboblarigachabo‘lganmasofalarharxilbo‘lishigaqaramay,tovushlarninghammatinglovchilartomonidanbirxilhisqilinishidako‘rishmumkin.

Kishiningqulog‘ibo‘lgantovushmanbainingkishiganisbatanqandayyo‘nalishdajoylashganinianiqlashimkoniniberadi.Buhodisabinauraleffektdeyiladi.Tovushmanbainingo‘rniniungachabo‘lganmasofavavertikalhamdagorizontaltekisliklardagiburchaklarbilananiqlanadi.Gorizontaltekislikdakishiburchakni3°gachaaniqlikdasezishimumkin.Vertikaltekislikdagiburchakvamanbagachabo‘lganmosafanisbatananchanoaniqhisqilinadi.

Muayyanunlitovushnichiqarganda(uqandaychastotadaaytilishigaqaramay),uningspektridaalbattashundaybiryokiikkitachastotabo‘ladiki,pasttonlardanyuqoritonlargao‘tgandaulardeyarlio‘zgarmaydi.Buchastotalarmazkurunlitovushningformantlarideyiladi.Harbirunlitovusho‘ziningformantlarigaegabo‘ladi.