|
2.7-rasm. а) birkapillyarliOstvald-Pinkevichviskozimetri, b) ikkikapillyarliGessviskozimetri, c) rotatsionviskozimetrd) raqamlirotatsionviskozimetr
Kapillyar viskozimetrlar qonning qovushoqligini aniqlashda ishlatiladi. Kapillyar viskozimetrlar yordamida qovushoqlikning gazlarga xos bo‘lgan qiymatlari 10-5 Pas. dan, to konsentatsiyasi yuqori moylarga xos bo‘lgan 104 Pas. Qiymatli qovushoqliklar o‘lchanadi. Sharchaning suyuqlikda tushish usuli Stoks qonuniga asoslangan viskozimetrlarda qo‘llaniladi.
(2.15) formuladan qovushoqlikni topamiz:
Shunday qilib, bu formulaning o‘ng tomonidagi kattaliklarni bilgan holda va sharchaning tushish vaqtidagi tekis harakat tezligini o‘lchab, aynan shu suyuqlikning qovushoqligini aniqlash mumkin.
Viskozimetrlarning harakatlanuvchi sharchalar yordamida qovushoqligini aniqlash 6·104-250 Pa·schegarasi oraliqlarda.
Shuningdek,rotatsionviskozimetrlarhamqo‘llaniladi,bundayviskozimetrlardasuyuqlikbiro‘qdamahkamlanganikkijismoralig‘ida,masalan,silindrlarorasidabo‘ladi(2.7-crasm).Silindrlardanbittasi(rotor)aylanadi.Ikkinchisiesaqo‘zg‘almas.Qovushoqlikqo‘zg‘almassilindrdama’lumbirkuchmomentinihosilqilayotganaylanuvchansilindrning(rotorning)burchaktezligiyokirotorburchaktezliginingberilgananiqqiymatidahosilbo‘lgankuchmomentiniqo‘zg‘almassilindrgako‘rsatadiganta’sirigaqarabo‘lchanadi.
Rotatsion viskozimetrlar yordamida suyuqliklarning 1-105 Pas oraliqlardagi qovushoqligi o‘lchanadi, ya’ni surkov moylarining, eritilgan silikatlar va metallarning, katta qovushoqlik lak va yelimlarning, loy-tuproqli qorishmalar vahokazolarning qovushoqliklari aniqlanadi.
Rotatsion viskozimetrlar rotoriga turlicha kattalikdagi burchak tezliklar berib, tezlik gradientini o‘zgartirish mumkin.Buholturlixiltezlikgradientlaridaqovushoqliknianiqlashgavanonyutonsuyuqliklargaxosbo‘lgan bog‘lanishnianiqlashgaimkonberadi.
Hozirgi paytda klinikalarda qonning qovushoqligini aniqlashda ikkita kapillyarli Gess viskozimetridan foydalaniladi. Uning tuzilish sxemasi 2.7-b rasmda berilgan. Ikkita bir xil a1 b1 va a2 b2 kapillyarlar, ikkita 1 va 2 trubalar bilan tutashtirilgan.Kran4niochibrezinanay3orqalinokyokiog‘izyordamidaa1b1kapillyarva1trubabo‘ylabdistillangansuvni0belgigachaso‘ribkeltiriladivakran4berkitiladi.a2b2IkkinchiKapillyar2trubadahamtekshiriladiganqonni0belgigachakeltiriladi,kranniochibtruba3orqalitrubadagiqondarajalangan1belgisigakelguncha undaikkinchitrubadagisuvboshqabelgigachako‘tariladi.Suvnivaqonnikapillyarbo‘ylaboqishsharoitibirxil,lekinularningqovushoqligiturlichabo‘lganisababli1va2trubalardagisuvvaqonninghajmiturlichabo‘ladi.Qonnonyutonsuyuqlikbo‘lsada,lekintaqribiyravishdaPuazeylformulasi(2.8)niqo‘llabquyidagiko‘rinishliproportsiyaniyozami:
(2.16)
Suyuqlikning tekis oqish vaqtidagi umumiy hajmi V bilan V=Q/t formula orqali bog‘langan, bu erda t-vaqt, Q ni (2.16) ga qo‘yib quyidagi tenglamani hosil qilamiz:
Vs/Vq=ηq/ηs
Bu erda qonning 2-trubadagi 0 dan 1 belgisigacha bo‘lgan hajmi; Vs suvning 1 trubadagi 0 belgidan o‘lchash tufayli suv egallagan belgigacha bo‘lgan oraliqdagi hajmi; ηq va ηs mos holda qon va suvning qovushqoqligi. Qon qovushoqligining aynan shu haroratdagi suvning qovushoqligiga nisbatiqonning nisbiy qovushoqligi deyiladi.
Gess viskozimetrida qonning hajmi doimo bir xil olinib, suvning hajmi esa trubadagi uning egallagan belgisi son qiymatiga qarab topiladi, shu sababli bu usulda qonning suvga nisbatan qovushoqligi o‘lchanadi. Hisoblash qulay bo‘lsin uchun 1-va2-trubalarning ko‘ndalang kesimi yuzi turli xil qilib yasaladi, bunda qon va suvning trubadagi hajmi turli xil bo‘lsa-da, bular bir xil sathni egallaydi.
Odam qonining qovushoqligi normada 4-5 mPa·s, patologiyada esa 1,7 dan 22,9 mPa·s gacha o‘zgarib turib, eritrotsitlarning cho‘kish tezligiga (SOE) ta’sir ko‘rsatadi. Venalardagi qonning qovushoqligi arteriyadagi qon qovushoqligidan birmuncha katta bo‘ladi. Og,ir jismoniy mehnat natijasida qonning qovushoqligi ortadi. Ayrim yuqumli kasalliklar qon qovushoqligini oshiradi, boshqalari esa, masalan, ichterlama va sil kasalligi kamaytiradi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
