Bilim sohasi

8.11-§. BIOLOGIK TO‘QIMALARNI QUTBLANGAN YORUG‘LIKDA TEKSHIRISH

S


7.30-rasm. Qutblangan yorug’likdan suyak to’qimasining ko’rinishi
haffof biologik obyektlami mikroskop orqali qaraganda turli strukturalamiajratish qiyin, shuninguchun ba’zi maxsus metodikalami tatbiq etishga, jumladan,qutblovchi mikroskopiyadan foydalanishga to‘g‘ri keladi.

Qutblovchi mikroskop oddiy biologik mikroskopga o'xshash, lekin uningkondensori oldida qutblagich va tubusdagi obyektiv bilan okulyar orasidaanalizator qo‘yilgan bo‘ladi. Predmet stolchasi mikroskopning optik o‘qi atrofidaaylana oladi. Shunday qilib, obyektni qutblangan nurlar bilan yoritib, analizatororqali ko‘riladi.

Agar polyarizator va analizatorni krest qilib qo‘yilsa, ko‘rish maydoniqorong‘i bo‘ladi, predmet stolchasiga izotrop shaffof jismlar qo‘yilganda hamshunday bo‘ladi. Anizotrop buyumlar qutblangan yorug‘lik tebranishlaritekisligining yo‘nalishiga ko‘rsatadiganta’siriga mos ravishda ko‘rish maydoninio‘zgartiradi.

Qator (muskul, suyak, nerv)to‘qimalar optik anizotropiyaga egabo‘lgani uchun biologik obyektlarniqutblovchi mikroskopiya orqali ko‘rishmumkin. Qutblagich va analizator krest qilib qo‘yilganda anizotropiyasiqutblangan yorug‘likni o‘zgartiradigantolalargina ko‘rinadi.

Qutblangan yorug‘likdan suyakto‘qimalarida vujudga keluvchi mexanikkuchlanishlarn modellangan sharoitlardabaholash uchun ishlatish mumkin. Buusul fotoelastiklik hodisasiga asoslanganbo‘lib, u mexanik yuklanish ta’siri ostidadastlab izotop bo‘lgan qattiq jismlardaoptik anizatropiya paydo bo‘lishidaniborat.

Shaffof izotrop materialdan, masalan,pleksiglasdan suyakning yassimodeli yasaladi. Ayqash polaroidlarda bumodel ko‘rinmaydi, chunki u qoramtirbo‘lib qoladi. Yuklanish berib, pleksiglasda anizotrop hodisa vujudga keltiriladi, bu holni paydo bo‘lgan yo‘lyo‘l va dog‘larning o‘ziga xosmanzarasiga qarab payqash mumkin(7.30-rasm). Bu manzara bo‘yicha, shuningdek, yuklanishni oshirganda yokikamaytirganda uning o‘zgarishiga qarab modelda, shuningdek, asl nusxada hamvujudga keluvchi mexanik kuchlanishlar haqida xulosa chiqarish mumkin.