Harakatni boshqarish va nazorat qilish Sa'i-xarakatlarning bajarilishi uzluksiz ravishda nazorat kilib
va uning nxarakatning pirovard maksadi bilan takkoslangan xolda tugrilab (korrektirovka kilib) boriladi.
Ana shu nazorat va korrektirovka buzilgan takdirda bemorlar xatto eng sodda xarakatlarni xam
muvaffakiyatli bajara olmaydigan bulib koladilar. Ular stol ustidagi stakanni kuliga olishda xamisha adashib,
kulini boshka tomonga chuzadigan, suv ichish uchun stakanni ogizlariga tugri olib bora olmaydilar, uni keyin
urniga kuya olmaydilar. Ular stulga tugri utirisha olmaydi, nonni kesaman deb kul barmoklarini kesib
yuborishadi, satrlarga rioya kilgan xolda chiziklar utkazishga kodir emaslar va xokazo.
Kurib turganimizdek, ushbu barcha muljallar sa'i-xarakatlarni aloxida uzicha emas, balki xarakat
maksadiga muvofik tarzda belgilaydi. Masalan, pargardan doira chizigi chizish va bulak chiziklarni ulchash
uchun foydalanishh urinishlarning turli xil sistemasini takozo etadi. Kalam bilan "a" xarfini yozishda "o" xarfini
yozish chogidagiga karaganda boshkacha urinish buladi. Kechikib kolib avtobus orkasidan chopayotgan
yulovchining sa'i-xarakatlari sistemasi rekord kuyishni niyat kilgan yengil atletikachini sira xam
kanoatlantirmaydi. Ushbu barcha xollarda aynan bir xil xarakat ob'yektlarini (pargar, kalam, kogoz) yoki xatto
ushanday xarakatlarni (yugurish) kurib turibmiz, lekin bu xarakatlarning maksadlari xar xil va shuning uchun
bu xarakatlar tarkibiga kiradigan sa'i-xarakatlar sistemasi xam xar xildir.
Kishining maksadi kupincha muayyan vakt ichida xarakatlar yordamida erishilishi mumkin bulgan
narsalardan iborat buladi. Demak, maksad miyada faoliyatning bulajak natijasining timsoli, uzgarib turadigan
andazasi tarzida namoyon buladi. Aynan usha orzu kilingan (extiyoj sezilgan) bulgusi andaza bilan xarakatning
amaldagi natijalari takkoslanadi, aynan usha andaza sa'i-xarakatlarning shakl-shamoilini belgilab va tugrilab
turadi. Chunonchi, kishi suv ichish uchun stakanni olib, lablariga yakinlashtirganidagi kabi oddiy bir xolat xam
uning xarakatlari orzu kilingan natija (chankokni bosish), shuningdek kul stakanga chuzilishi va sungra stakan
bilan birga lablarga kadar borishi andazalari orkali idora kilinadi. Bulgusi xarakat modellari (sa'i-xarakatlari
programmasi) va uning natijasi (maksadning programmasi)ni, miyada ushbu xarakatning uzini oldindan xosil
kiladigan andazalarni fiziologlar "xarakat akseptori" va "oldindan aks ettirish", "xarakatlantiruvchi vazifa" va
"bulgusi extiyoj andazasi" "zaruriy moxiyat" va "kelajak andazasi", "namuna", "uzgarib turadigan andaza" va
kabilar deb aytadilar. Malakalarning shakllanishi har kanday xarakatning taxlil etilgan jixatlarini tegishli tarzda
uning motor (xarakat), sensor (xissiy) va markaziy kismlari deb atash mumkin. Shunga muvofik ushbu
kismlarning xarakatni amalga oshirish jarayonida bajaradigan vazifalari ijro etish, nazorat kilish va
boshkaribturishdan iborat bulishi mumkin. Kishi faoliyat jarayonida xarakatlarni ijro etishda, nazorat kilish
Do'stlaringiz bilan baham: |