Beshikdan qabrgacha ilm izla

BESHIKDAN QABRGACHA ILM IZLA

Hozirgi davr kishisi doimiy tarzda o‘qib-o‘rganishi lozim. Agar 200-300 yil avvalga qaytadigan bo‘lsak, biz ota-bobolarimizdan olgan bilimlarimiz farzandlar va nabiralar tomonidan muvaffaqiyatli qo‘llanilgan. Hozirda biz butkul boshqa davrda yashayapmiz. Yoshligimizda olgan bilim va ko‘nikmalarimiz foyda keltirishga ulgurmasdan izchil eskiryapti, qachonlardir juda talabgor bo‘lgan kasb-hunarlar tobora yo‘qolib ketyapti. Ish haqidagi e’lonlarda notanish so‘zlarga duch kelasan, kishi, suhbatlar chog‘ida go‘yoki sen bilan ajnabiy tilda gaplashishayotgandek yoxud mazax qilishayotgandek tuyuladi.

Aynan kuch-quvvatga to‘lgan payting tanlagan kasbing tarixga aylanib borayotgan bir mahalda g‘arq bo‘lmasdan, suv yuzasida qolishning imkoni bormi? Javobi bor va bittagina – qaytadan o‘qish. Yoshing anchaga yetganda, qolaversa, hayot tarzing va ko‘nikmalaring shakllanib bo‘lganida yangi sinalmagan voqeliklar tomon odim tashlash hamisha mushkul bo‘lgan. Ammo takrorlayman –qayta o‘qishni yana boshlash zarur! Qolganlari bekor – o‘zini o‘zi aldash va yangi voqelikni va undan keyingi oqibatlarni qabul qila olmaslikka qodir emaslik xayolotlari.

XXI asrga kalit

Ekspertlar bizni yaqinda butun sayyoramizni o‘z ichiga qamrab oluvchi yangi iqtisodiy tanazzul kutayotganidan so‘z ochishmoqda. Bu tanazzul butun milliy iqtisodiyotlarning ustunliklarini almashtirish va qayta qurishni talab qiladi. Aynan bunda kattalar ta’limi va o‘rganishi masalasi tom ma’noda hayotiy ahamiyat kasb etadi.

COVID-19 pandemiyasiga ro‘baro‘ kelib, jahon hamjamiyati ayrim muhim jabhalarda mutaxassislarning tanqisligi qaytarib bo‘lmaydigan oqibatlarga olib kelishi mumkin, degan fikrga keldi. O‘zbekistonda, biz nafaqat zamonaviy asbob-uskunalar va texnologiyalar, balki malakali kadrlar – boshqaruvchilar, shifokorlar, o‘rta bo‘g‘in tibbiyot xodimlari, psixologlar, onlayn o‘qitish mutaxassislari, dasturchilar va boshqalarga bo‘lgan tanqislikni keskin sezdik.

Biz deyarli hamma sohalarda mutaxassislarni qayta o‘qitishga ehtiyojimiz borligini angladik. Hozirgi ahvol kelasi bunday vaziyatda hatto o‘ylanishga ham vaqt bo‘lmasligi mumkinligini yaqqol ko‘rsatdi. Hozir imkoniyatimiz bor ekan, undan oqilona foydalanishimiz kerak. Yangi iqtisodiyot uchun yangi ixtisosliklar va mutaxassislar yangi dunyoda raqobatbardoshliligimizning asosiy shartidir. 

Davrimiz AKT [NR1] taraqqiyoti, global axborot va raqamli jamiyatni shakllantirish, ko‘plab davlatlarning bilimlar iqtisodiyotiga o‘tishi bilan xarakterlanadi. Yaqin yillar mobaynida mehnat bozori kon’yukturasi o‘zgaradi: ko‘plab kasblar g‘oyib bo‘ladi yoki ommaviyligini yo‘qotadi, oqibatda o‘z-o‘zidan  hamisha o‘qish zarurligini, “davr bilan bir oqimda, hamnafas” bo‘lish lozimligining mohiyatini anglab yetmaganlar orasida ishsizlar soni ko‘payadi.

Harakatlanish uchun o‘qish-o‘rganish

O‘zbekistonda “kattalar ta’limi va o‘rganishi” xususiyati ta’lim sohasi kabi voqelik hayotda mavjud bo‘lib, mazkur hodisa hukumat qarorlari darajasida rasmiy qaydga ega emas. Ilmiy tilda bu holat institutsionalizatsiya, yoki institutlashtirish deb nomlanadi.

Rivojlangan davlatlarda kattalar ta’limi va o‘rganishi  institutlashtirish bosqichidan o‘tgan va unga ta’lim tizimining tan olingan sektori sifatida qaraladi. 2019 yilning mayida Veymar shahrida o‘tkazilgan “Barqaror Rivojlanish Maqsadlariga erishishda kattalar ta’limi va o‘rganishi” anjumanida kattalar ta’limi va o‘rganishi rivojlantirish yuzasidan milliy dasturlarni qabul qilish zarurligi qayd etildi.