Berdaq nomidagi

NaBr + KMn + O → Mn + KOH + NaOH

Bu reaksiyada brom va permanganat ionlari o’zgarishga uchraydi:

→ ; Mn→ Mn.

Brom ionining oksidlanish va permanganat ionining qaytarilish yarim reaksiyalari tenglamalari tuziladi. 1 mol Br2 ning 2 mol Br– iondan hosil bo’lishini hisobga olib, birinchi yarim reaksiyaning tenglamasi (brom ionining oksi-dlanishi) yoziladi:

2Br– - 2e– = Br2

1 mol Mn– ionning 1 mol Mn ga qaytarilishida 2 mol atomar kislorod 2 mol suv bilan (neytral muhitda) bog’lanib, 4 mol OH– ionlarni hosil qiladi. Zaryadlar tengligini hisobga olib, ikkinchi yarim reaksiya (permanganat io-nining qaytarilishi) tenglamasi yoziladi:

Mn– + 2O + 3 = Mn + 4O.

Berilgan va biriktirilgan elektronlar soni teng bo’lganligiga qarab eng kichik umumiy ko’paytma topiladi. Bu ko’paytma 6 ga teng bo’lganligi uchun qaytaruvchining yarim reaksiyasidagi ion, molekula va elektronlar 3 koeffitsi-entga ko’paytiriladi va qaytaruvchi oksidlovchining yarim reaksiyalarining yarim reaksiyalarining chap va o’ng qismlari qo’shiladi:

2 - 2 =

Mn– + 2O + 3 = Mn + 4O

—————————————————————

6+ 2Mn– + 4O = 2Mn + 3 + 8O

O’z-o’zidan oksidlanish, o’z-o’zidan qaytarilish (disproporsiyalanish) reaksiyalari. Bunday reaksiyalarda bitta element atomlari yoki ionlarining oksidlanish darajasi bir vaqtning o’zida ortadi va kamayadi. Bunda boshlang’ich modda turli xil birikmalarni hosil qiladi, ulardan birida atomlarning oksidlanish darajasi yuqori, ikkinchisida esa past bo’ladi. Bunday reaksiyalar molekulasida oraliq oksidlanish darajasiga ega bo’lgan atomlar mavjud bo’lgan moddalarda sodir bo’ladi:

Oksidlanish-qaytarilish reaksiyalariga muhitning ta’siri. Oksidlanish-qaytarilish reaksiyalarida muhit mu-him ahamiyatga ega. Muhitning ta’siri masalan, KMnO4 ning qaytarilish xarakterida yaqqol namoyon bo’ladi. Kislotali muhitda MnO4– ion Mn2+ iongacha, neytral muhitda MnO2 gacha, ishqoriy muhitda MnO42– (yashil rang) iongacha qay-tariladi. KMnO4 ning kislotali muhitda qaytarilishi:

KMnO4 + KJ + H2SO4 → MnSO4 + J2 + K2SO4 + H2O.

Mn+7 + 5e– → Mn+2

2J– -2e– → J2

Oksidlanish-qaytarilish reaksiyalarining turmushdagi ahamiyati. Oksidlanish-qaytarilish reaksiyalari —tabiatdagi biologik o’zgarishlar hamda texnikadagi kimyoviy jarayonlarda katta rol o’ynaydi. Ular yerdagi hayotning asosidir. Tirik organizmlarda nafas olish va moddalar almashinishi, chirish va bijg’ish, o’simliklarning yashil qismlaridagi fotosintez, odam va xayvonlarning nerv faoliyati oksidlanish-qaytarilish reaksiyalari bilan bog’liq. Ularni yoqilg’ining yonishida, metallarning korroziyalanish jarayonida va elektroliz kuzatish mumkin. Oksidlanish-qaytarilish reaksiyalari yordamida ammiak, ishqorlar, sulfat kislota va boshqa ko’pgina qimmatli mahsulotlar olinadi. Galvanik elementlar va akkumlyatorlarda oksidlanish va qaytarilish reaksiyalari tufayli kimyoviy energiya elektr energiyasiga aylanadi.

Inson hayotining energiya manbai bo’lgan oziq-ovqat mahsulotlarining hosil bo’lishida oksidlanish-qaytarilish jarayonlari sodir bo’ladi

6CO2 + 6H2O == C6H12O6 + 6O2

Organizmda mahsulotlarning parchalanishi ham oksidlanish-qaytarilish jarayonlari bilan bog’liq:

C6H12O6 + 6O2 = 6CO2 + 6H2O

Oksidlanish-qaytarilish jarayonlaridan xalq xo’jaligida, kimyo sanoatida, qishloq xo’jaligida va boshqa so-halarda keng foydalaniladi.

Xalq xo’jalik iste’mol buyumlarini ishlab chiqarish, masalan rudalardan metallarni ajratib olish ham oksi-dlanish-qaytarilish jarayonlariga asoslangan: