Berdaq nomidagi

Oksidlanish-qaytarilish reaksiyalarini tenglamalarini tuzish. Oksidlanish-qaytarilish reaksiyalari tenglama-larini tuzishning ikkita usuli qo’llaniladi: elektron balans va ion elektron (yarim reaksiyalar) usuli.

1. 
   Elektron balans usuli. Bu usuldan foydalanganda tenglama tuzish avvalo reaksiyada ishtirok etadigan oksi-dlanish darajalari o’zgaradigan elementlarning oksidlanish darajalarini hisoblashdan boshlanadi. Misning konsen-trlangan nitrat kislota bilan o’zaro ta’siri quyidagi sxema bilan ifodalanadi:
   

+ HN → + N + O.

Oksidlanish darajalarini bilgan holda elektron berish va biriktirib olish (oksidlanish va qaytarilish) jarayonlari elektron tenglamalar holida yoziladi:

Cu – 2 = oksidlanish

+ = qaytarilish

Elektron balans usulida asosiy bosqich elektronlar balansini tuzishdan, ya’ni oksidlanish reaksiyasida yo’qotilgan elektronlar soniga qaytarilish reaksiyasida biriktirib olingan elektronlar sonini tenglashtirishdir. Buning uchun yo’qotilgan va biriktirib olingan elektronlar miqdori uchun eng kichik ko’paytma topiladi:

Cu — 2 →

+ →

Topilgan ko’paytmaning berilgan va biriktirib olingan elektronlar miqdoriga taqsim qilishdan kelib chiqqan sonlarni oxirgi vertikal chiziq orqasiga yoziladi. Bu sonlar tenglama tuzishdagi stexiometrik koeffitsientlar hisoblanadi:

Cu — 2 →

+

Koeffitsientlar yordamida tenglamaning chap va o’ng qismlarida qaytaruvchi hamda oksidlovchi atomlarining soni tenglashtiriladi:

Cu + 4HN = + 2N + O.

So’ngra boshqa element atomlari soni tenglashtiriladi va nihoyat oksidlanish-qaytarilish reaksiyasi quyidagi tenglama holiga keladi:

Cu + 4HN = + 2N + 2O.

2. 
   Elektron-ionli (yarim reaksiyalar) usul. Bu usul ion yoki molekulalarning reaksiyada qanday o’zgarishlarga uchrashini ko’rsatuvchi ionli tenglamalar (yarim reaksiyalar tenglamalari) ni tuzish va bu tenglamalarni bitta molekulyar oksidlanish-qaytarilish tenglamasiga birlashtirishdan iborat. Quyidagi reaksiyaga elektron-ionli usul yordamida koef-fitsientlar tanlashni ko’rib chiqaylik: