Berdaq atíndaǵ

I. Qaraqalpaq tilindegi dawıssızlardıń dawıs hám shawqımnıń qatnasına qaray bóliniwı
1. Shawqımlı dawıssızlar: a) únli dawıssızlar - b, d, g, ǵ, j, z, v
b) únsiz dawıssızlar - p, t, k, q, sh, s, f, x, h, c, ch
2. Sonor dawıssızlar: a) awızlıq sonorlar - r, y, w, l
b) murınlıq sonorlar - m, n, ń
II. Qaraqalpaq tilindegi dawıssızlardıń jasalıw ornı boyınsha bóliniwi.
1. Erinlik dawıssızlar: a) qos erinlik dawıssızlar - b, p, m, w
b) erinlik-tislik dawıssızlar - v, f
2. Til aldı dawıssızları: a) til ushı dawıssızları - s, z
á) til arqası dawıssızları - t, d, n, l
b) til túbi dawıssızları - sh, j, r
3. Til ortası dawıssızı - y
4. Til artı dawıssızları - k, g
5. Kishkene tillik dawıssızları - q, x, ń, ǵ
6. Kómekey dawıssız - h
III. Qaraqalpaq tilindegi dawıssızlardıń jasalıw usılı boyınsha bóliniwi
a) jabısıńqı dawıssızlar - p, b, m, t, d, n, k, g, q, ń, c, ch
á) juwısıńqı dawıssızlar - w, f, v, s, z, l, sh, j, y, x, ǵ, h
b) dirildewik dawıssız - r
Basqa tillerden kirgen sózlerde jumsalatuǵın c hám sh sesleri jabısıńqı dawıssızlar qatarına kiredi. Olar til biliminde affrikat (latınsha affrikare, bizińshe {qırıp ótiw} degendi ańlatadı) dawıssızlar dep ataydı.
Bb háribi. Bul hárip qos erinlik, jabısıńqı, únli dawıssız sesti bildiredi hám ol sózlerdiń basında, ortasında jiyirek, al sózlerdiń aqırında siyregirek jazıladı: baba, balta, bas, bazar, taba, tabıs, sabın, abadan, jaba, beton, benzin, shtab, klub, t.b.
Pp háribi. Bul hárip qos erinlik, jabısıńqı, únli dawıssız sesti bildiredi hám ol sózlerdiń barlıq orınlarında (basta, ortada, aqırında) jazıladı: parta, pal, pana, apa, sıpa, qapı, shapan, qap, tap, sap, papaq, palapan, paraxod, pochta, polat, kitap, por, t.b.
Dd háribi. Bul hárip til aldı, jabısıńqı, únli dawıssız sesti bildiredi hám ol sózlerdiń basında, ortasında jiyirek, al aqırında siyregirek jazıladı: dala, dos, dúnya, dárya, dıqqat, duz, dúz, dizim, pada, adam, joldas, yad, shad, áwlad, Farhad, Xalqabad.