Bbk 3. (2) A 91 Atanyýazow S

BOÝAKÇY, GÖKÇI, NILGER
Alilileriň onbegi, mürçelileriň owşar uruglarynyň düzüminde 
boýakçy
(ýagny “boýagçy”), Çärjew raýonynda ýaşaýan salyrlaryň 
akjyk urugynda 
gökçi
, ärsarylaryň söýünjajy we çarşaňňy uruglarynyň 
düzüminde hem 
nilgerler
diýen tire atlaryna duş gelinýär. Bu atlaryň 
ählisi boýag öndürip satmak bilen baglanyşykly ýüze çykypdyr. Şu atlary 
göterýän tireleriň wekilleri häli-häzire çenli bu gadymy hünärlerini 
dowam etdirýärler. Etnograf alym Janmämmet Öwezowyň ýazmagyna 
görä, mürçelileriň boýagçylary diňe bir boýag öndürmäge däl, eýsem 
matalary dürli reňke boýamaga-da gaty ökde ekenler.
BÖRI, GURT, MÖJEK
Bersin we ýoluň (ýo: luň) uruglary bilen birlikde, 
börüler
burkazlaryň üç uly bölüminiň birini düzýär. Buhara welaýatynyň Alat we 
Garaköl raýonlarynda ýaşaýan çandyrlaryň düzüminde 
börübeg
, saryk, 
salyr we şyh taýpalarynyň arasynda 
gurt
, ärsarylaryň gultak urugynda 
gurtly
, tekelerde 
gurtzäkir
, onuň goňur we gökje uruglarynda bolsa 
möjek
diýen tire atlaryna duş gelinýär. Ýomutlaryň düzümindäki 
gurçuk
tiresiniň ady aslynda 
gurtjuk
bolup, ol “gurt urugynyň kiçi bölegi” diýen 
manyny aňladýar. Bu etnonimleriň ählisi şol bir manyny bilrdirýän 
böri, 
gurt, möjek
diýen sinonimdeş sözlerden emele gelipdirler.
Näme üçin tire-taýpalar “möjek” manysyndaky söz bilen 
atlandyryldyka? Ol atlar haçan ýüze çykdyka?
Bu soraglara jogap bermek üçin, gadymy ata-babalarymyzyň 
dünýägaraýşy, olaryň irki ruhy medeniýeti bilen gysgaça tanyşmagymyz 
gerek.
Dünýä halklarynyň ählisi öz ösüşiniň has irki döwürlerinde, ýagny 
tire-taýpa bolup ýaşaýan eýýamlarynda, töwereginde ýaşaýan belli bir 
haýwany özüne howandar tutunyp, ony mukaddes hasaplapdyrlar, oňa 
hormat goýup, hatda etini hem iýmändirler. Şol döwür adamlarynyň 
düşünjesine görä, her toparyň öz haýwany onuň ýakyn garyndaşy, 
hossary, hatda şol topary döreden jandar hasaplanypdyr. Ylmy dilde 
muňa