Bbk 3. (2) A 91 Atanyýazow S

JUWAZÇY
Alili we teke taýpalaryndaky 
juwazçy
diýen tireleriň ady tire 
wekilleriniň gadymy kesbi—juwazçylyk bilen baglanyşyklydyr.

---

153
JÜÝJE
Nohurlylaryň düzümindäki 
jüýje
tiresiniň adynyň gelip çykyşy 
barada dilçi alym A.P. Poseluýewskiý şeýle ýazýar: “Bu toparyň 
tirebaşysyna Öwez towuk diýipdirler. Uly derejä we abraýa eýe bolandan 
soň, Öwez özüniň 
towuk
diýen gelşiksiz lakamyny aýyrtmak maksady 
bilen ile toý berýär. Il maslahat edip, oňa 
Öwez baý
diýip täze at berýär. 
Toýa çagyrylmadyklar bolsa gahar bilen oňa 
Öwez jüýje
diýip at dakýar. 
Tirebaşynyň 
jüýje
lakamy soňra onuň iline-de geçýär.
JYLANTAMGALY
Samarkant welaýatyndaky Nurata türkmenleriniň bir tiresiniň 
tagmasy ýylanyň yzyny ýada salýandygy, ýagny egrem-bugramdygy 
üçin, oňa 
jylantagmaly
(“ýylan tagmaly”) diýen at dakylypdyr. BU 
tiräniň asly gaýy taýpasyndan bolsa gerek, çünki orta asyr gaýylarynyň 
tagmasynyň şekili hut şeýle eken.
ZEŇŇI 
Gyzylarbat raýonyndaky Hojagala obasynda ýaşaýan hojalaryň 
düzüminde zeňňi tiresi bolup, onuň ady türki (türkmen) dilinde öň köp 
ulanylan, häzir bolsa 
gara berzeňňi
söz düzüminde we Aşgabat şäherine 
goşulan 
Berzeňňi
posýologynyň (ilki käriziň) adynda saklanyp galan 
zeňňi sözündendir. 
Bu söz
“negr”, “garaýagyz” manysyndadyr.
Zinj
ýa-da 
zeňňi
sözi aslynda Zanzibaryň ilatXyna, soňra bolsa tutuş negrlere 
dakylypdyr. XI asyrda Siriýa baran seljuk türkmenleri zeňňiler diýen 
patyşalar dinastiýasyny döredýärler. Zeňňi diýen türkmen etnoniminiň 
garaýagyz halklar bilen etnik gatnaşyklar netijesinde dňremegi ýa-da 
zeňňiler dinastiýasy bilen baglanyşykly bolmagy mümkindir.
IGDIR
Orta asyrlarda uly taýpalryň biri bolan igdirleri Mahmyt Kaşgary 
24 türkmen taýpasynyň arasynda 14-nji Reşideddin bilen Abylgazy 21-
nji, Salar Baba bolsa 15-nji orunda goýýar. Reşideddin we Abylgazy 

---

154
ony Oguz hanyň Deňiz diýen oglundan bolan ilkinji çaga hasaplasa, 
Salar Baba Igdiri Oguz hanyň Gök han diýen oglundan bolan üçünji 
nebere we ondan önen taýpa çaklaýar. Kaşgarydan beýleki alymlar igdir/
ýigdir etnonimini ýegdir diýen türki söz bilen baglanyşdyryp, onuň 
manysyny “uly”, “ulug” (Abylgazy), “iýilik (eýgilik), beýiklik, ýigitlik” 
(reşideddin), “eýlik, ululyk we bahadyrlyk” (Ýazyjy-ogly), “ýagşy 
ümül” (Salar Baba) diýip düşündirýärler (aslynda ýeg we eý sözleri bir 
kökden emele gelipdir).
Gadym eýýamlarda igdirler özbaşdak taýpa bolsalar-da, olaryň 
uly bölegi XI asyrdaky seljuk herereti döwründe Eýrana, Azerbaýjana 
we Türkiýa göçüpdirler. Maňgyşlakda galan igdirleriň hem uly topary 
XVII—XVIII asyrlarda Stawropol ülkesine hem-de Astrahan oblastyna 
gidipdir. Olaryň galan bölegi soňra çowdurlara goşulyp, şu taýpanyň bäş 
bňlüminiň birini emele getiripdir.
Häzirki döwür alymlary: akademik A. H. Kononow, etnograf 
G.I.Karpow we türkmen dilçisi H.A. Maşakow dagy igdir sözni ikä 
bölüp, birinji ig sözüni “i:g”, ýagny beýleki taýpalar bilen gatyşmadyk 
manysyndaky söz, -dir goşulmasyny hem kem işlik affiksi hasap edýärler. 
Ýöne beýle düşündirişe ylmy taýdan ynanmak kyn, çünki, birinjiden, 
igdir diýen adyň çekimlileri gysga, i:g sözünde bolsa uzyn aýdylýar. 
Ikinjiden, soňky ýatlanan alymlaryň kem işlik goşulmasy hasaplanýan 
–dir affiksi hem aslynda –der bolupdyr, meselem, Mahmyt bu ady igder, 
Salar Baba bolsa ýigdir görnüşinde ýazypdyrlar. Bu goşulma