Bbk 3. (2) A 91 Atanyýazow S

uludepe
(ärsarylaryň uly dört 
bölüminiň biri), 
begdepesi
(ýagny “begiň urugy”, alili).
Toba (töbe, depe) sözleri ýokardaky manyda biziň eramyzyň 
başlarynda (III asyrda) hem ulanylypdyr. Özbeklerde bu söz taýpadan 
kiçi, urugdan uly etnik birikmeleriň adydyr. Hywanyň köşk taryhçylary 
Munis we Agahiniň pikirine görä, tübe sözi ençeme uruglaryň birleşigini 
aňladýar. Uludepe bölümi hem özüne 14 urugy birleşdirýär. Abylgazy 
Ärsary baýyň agtygy Mustapagazynyň neberelerine uludepe diýlendigini 
belleýär. Onuň sözlerinden çen tutsaň, uludepeler etnik birlik hökmünde 

---

140
giçki orta asyrlarda döräp, XVI asyryň ortalarynda häzirki Bäherden 
raýonynyň Börme obasynda oturypdyrlar.
DIWANSAÝAT
Saragtdaky salyrlaryň diwansaýat tiresi geçmişde häzirki 
Çärjew şäheriniň Diwanabag diýen ýerinde (demir ýol wokzalynyň 
töwereklerinde) oturandygy üçin, ilki “diwanabagly saýat” diýip at 
alypdyr, soňra bu at gysgalyp, diwansaýat görnüşine geçipdir. Takmynan 
XVIII asyryň ahyrlarynda bu tire Ýolöten etraplarynda ýaşaýan 
taýpadaşlarynyň—salyrlaryň arasyna göçüp gelipdir.
DOWLAT, DOLY
Tekeleriň togtamyş bölüminde, çowdurlaryň hem abdal we 
gyzylergenek uruglarynda 
dowlat
, atalarda 
dowlatgeldi
we 
doly
, 
ärsarylarda bolsa 
dowlatöküzler
diýen tireler bolup, olaryň ady gadymy 
türki 
dulat, duglat
diýen taýpanyň adyndan emele gelipidr. Bu tavpany[ 
ady aslynda 
tulu, dulu
bolup, onuň yzyna köplügi, jemi bildirýän –
at
diýen türki goşulma goşulypdyr (tulu-at-tulat-dulat). Dulu ýa-da tulu 
diýen türki taýpanyň ady biziň eramyzdan has öň ýazylan çeşmelerde-
de duş gelýär. Bu taýpa V asyrda gadymy türki halklaryň guran Beýik 
Türk imperiýasynyň Günbatar Kaganatyna girip, bu Kaganat dargandan 
soň, ençeme türki halklaryň (başgyrtlaryň, gazaklaryň, özbekleriň, 
türkmenleriň) arasyna siňip gidipdir. Gazak alymy A.Abdyrahmanow