Bbk 3. (2) A 91 Atanyýazow S

MEREKE, MERKIT, MERÝE
Çowdurlaryň düzümindäki 
mereke
, Farap, Dänew, Çärjew 
raýonlaryndaky salyrlaryň 
merkit
, sakarlaryň 
merýe
diýen urug-
tireleriniň atlary olaryň ýaşaýan obalaryna-da dakylypdyr. Bu atlaryň 
aslynda bir kökden (
merke
sözünden) döränligi şübhesizdir. Gadymy 
türki dillerde 
merke
sözi “uly urug” diýen manyny aňladypdyr. 
Mongollaryň ýörişlerinde merkitleriň aýgytly orny eýeländigini, 
Reşideddiniň, Abylgazynyň işlerinde onuň adynyň köp agzalýandygyny 
nazara alyp, ençeme alymlar olary mongol taýpasy hasaplaýar. Hatda 
agzalan alymlaryň özleri-de bu pikiri goldaýarlar.Ýöne merkit diýen 
etnonimiň gazak, gyrgyz, özbek halklarynyň, mereke urugynyň bolsa 
özbekleriň düzüminde-de duş duş gelýändigini, hatda baryp X asyrda 
(mongol çozuşlaryndan has öň) Çimkentiň ýakynynda Merkr diýen 
türki şäheriň bolandygyny nazara alsak, bu etnik atlaryň juda irkidigini, 
belki, olaryň türki dilleriň mongol diller bilen umumy bolan, ýagny 
altaý döwründe dörän bolmagynyň mümkindigini çaklamak hakykata 
laýykdyr.
Merkit diýen adyň yzyndaky –t—gadymy türki köplük goşulmasydyr 
(deňeşdiriň: ýomut); 
merýe
sözniň ösüş ýoly bolsa şeýledir: 
merke—
merge—merýe.
MEHINLI, MEÝILLI
Kaka raýonynda häzir alilileriň düzümine goşulyp giden mehinliler 
öň özbaşdak taýpa bolupdyr. Geçen asyryň birinji ýarymynda Hywa 
hanlary tarapyndan Daşhowuz etrabyna Kakadan sürlüp äkidilen 
mehinliler häzir özlerine 
meýilli
diýýärler. Bu etnik at (mehinli) “Mehin 
galasyndan çykanlar” diýen manyny aňladýar. (Mehin galasy Bäherden 
raýonynda ýerleşýär, tekeler Ahaly eýeländen soň, mehinliler alililer 
bilen birlikde Kaka göçýärler).
Mehinli diýen etnonimiň manysy barada alymlaryň arasynda birlik 
ýok. Meselem, G.I. Karpow özüniň bir işinde ony “keseki urugdan 

---

167
goşulan” diýip düşündirse, başga bir eserinde bu ady baryp Parfiýa şalygy 
döwründe rowaç bolan