Баъзи геологик ва геоморфологик терминларга изоҳ. А абиссаль

Т
ТАҚИРЛАР – чўл ва чалачўл ўлкаларда релъефнинг пастлик жойларини эгаллаган анча кенг, деярли тептекис майдонлар. Юзаси асосан гил жинслардан иборат бўлиб, ѐғингарчилик вақтида сув тўпланиб, саѐз кўлларга айланади. Кун исиши билан сув буғланиб кетиб, ер юзаси жуда қаттиқ ҳолга келиб, ѐрилиб-ѐрилиб кетади. Тақирлар Қашқадарѐ, Бухоро, Навоий, Сурхондарѐ ва бошқа вилоятларда кенг тарқалган.
ТАЛЬВЕГ – дарѐ водийси тубининг энг чуқур қисмини туташтирувчи чизиқ, баъзида термин жуда кенг маънода, водий тубини ҳамма қисмига нисбатан ҳам қўлланилади.
ТЕКИСЛАНИШ ЮЗАСИ – денудация ва аккумляция жараѐнлари таъсирида бир оз ўзгарган ер юзаси. Текисланиш юзасининг пайдо бўлишида эпейроген ҳаракатлар ва денгиз трансгрессияси муҳим роль ўйнайди. Емирилаѐтган зоналар юзаси нураган маҳсулотлар билан қопланади. Текисланиш юзасини ўрганиш орқали рельеф ҳосил бўлиш даврийлиги, рельеф ҳосил бўлиш босқичида тектоник ҳаракатлар тавсифи аниқланади, шунингдек, ҳар бир юзанинг тектоник деформацияланиш миқдори баҳоланади.
ТЕКТОГЕНЕЗ – Ер пўстида тектоник структуралар барпо қилувчи тектоник жараѐнлар мажмуи.
ТЕКТОНИК БРЕКЧИЯ – ўткир бурчакли жинс бўлакларининг цементланишидан ҳосил бўлган тоғ жинси.
ТЕКТОНИК ВОДИЙ – тектоник жараѐнлар намоѐн бўлган жойларда ҳосил бўлган водий, масалан, грабен бўйича ўтадиган водий.
ТЕРМОАБРАЗИЯ – музлаган тоғ (музлагач бўшоқ бўлган) жинсларидан ташкил топган қирғоқларнинг тўлқин ва сувнинг иссиқлиги таъсирида эриб, емирилиши ва парчаланиши.
ТОРФ – ўсимликларнинг табиий чириши ва чала парчаланган қолдиқларининг тўпланишидан ҳосил бўладиган фойдали қазилма, ѐқилғи. Торфнинг органик моддаси турли даражада парчаланган ўсимлик қолдиқларидан иборат.
ТРАНСГРЕССИЯ (денгизнинг босиб келиши) – денгизнинг қуруқликка босиб келиши, аниқроғи, қирғоқ чизиғининг қуруқликка томон чекиниши. Трансгрессия қуруқликнинг чўкиши ѐки (камдан-кам) океан сувининг кўтарилиши (масалан, музлик давридан кейин) билан боғлиқ.