Bazar ekonom jagday. Sayipnazarov. S

paydası  -  satılg`an  aktsiyalar  summası  ha`m  aktsionerlik  ka`rxanasına  haqıyqatta 

qoyılg`an qarjı mug`darı ortasındag`ı parıqtan ibarat. 

Aktsionerlik  qarxanasında  sho`lkemlestiriwshilik  paydası  menen   bir  qatarda 

dividend kibi da`romat tu`ri qa`liplesedi. 

Dividend  (lotincha  dividendus  –  bolıwg`a  tiyisli)  aktsiya  iyesine  to`le-

netug`ın da`ramat. Dividend quralında aktsiya iyesi qımbatlı qag`azdın` usı tu`rine 

qoyılg`an  pul  qarjılarının`  (kapitaldın`)  tiyisli  bo`legine  o`zinin`  mu`lkshilik 

huqıqın ekonomikalıq ta`repten jarıqqa shıg`aradı. Dividend arqalı tek aktsionerlik 

ja`miyeti alg`an paydanın` bir bo`limi bo`listiriledi. Onın` basqa bo`limi toplawg`a, 

salıq  to`lewge  ha`m  sol  kibilerge  ketedi.  Dividend  mug`darı  alınatug`ın  payda 

ha`m  shıg`arılg`an  aktsiya  mug`darına  baylanıslı  ha`m  a`dette  ssuda  protsentinen 

joqarı boladı. 

A`dettegi  aktsiyalar  boyınsha  dividend  mug`darı  aktsionerlik  ja`miyetti 

ha`rekettegi  (usı)  jılda  alg`an  payda  mug`darına  baylanıslı.  Jen`illikli  aktsiyalar 

boyınsha  dividend  mug`darı  bolsa  ha`rekettegi  (usı)  jıldag`ı  payda  mug`darınan 

g`a`rezsiz  alıng`an  (qayd  qılıng`an)  protsent  formasında  ornatıladı.  Ja`miyet 

jabılg`an tag`dirde jen`illikli aktsiya iyesine   qoyılg`an qarjı onın`  nominal nırqı 

boyınsha qaytarıladı. 

Ha`zirgi ku`nde bizin` respublikamızda ka`rxanalardı aktsionerlestiriwdin` eki 

jo`nelisi ko`rinis taptı:  

-  birinshi  jo`neliste o`zinin`  huqıqıy  atı o`zgermeytug`ın,  ma`mleket  mu`lki 

bolıp qalatug`ın ka`rxanalar;  

-  ekinshi  jo`neliste  o`zinin`  huqıqıy  atın  o`zgertirip  tolıq  aktsionerlik 

ja`miyetine  aylang`an ka`rxanalar aktsiya shıg`aradı. 

---

 

 

 

40

Respublikada  aktsionerlik  ja`miyetlerdi  rawajlandırıwdın`  tiykarg`ı  jo`nelisi 

ma`mleket  mu`lkshiligindegi  ulken  ha`m  orta  ka`rxanalardı  ken`  ko`lemde 

aktsionerlikke  o`tkiziw,  olar  tiykarında  ashıq  aktsionerlik  ja`miyetlerin  du`ziw 

esaplanadı.  Sonın`  menen  birge  burın  du`zilgen  jabıq  turdegi  aktsionerlik 

ja`miyetleri  ashıq  tu`rdegi  aktsionerlik  ja`miyetler  qılıp  qayta  du`ziliwi  ko`zde 

tutılg`an. Bunın` ma`nisi sonda, aktsionerlikke o`tiw protsessi respublika xalqının` 

ken`  qatlamları  ushın,  sonday-aq,  shet  ellik  fizikalıq  ha`m  huqıqıy  shaxslar  ushın 

ashıq  bolıwı  lazım.  Bug`an  qımbatlı  qag`azlardın` ashıq sawdasın o`tkizip tu`rıw, 

fond  birjasının`  xızmetin  ken`eytiriw,  investitsiya  kompaniyaları,  investitsiya 

fondları,    agentlik  tarawların  sho`lkemlestiriw  arqalı  qımbatlı  qag`azlar  bazarı 

infrasistemasın payda etiw arqalı erisiledi.