Bazar ekonom jagday. Sayipnazarov. S

Birinshi  basqısh  da`slepki  Erkin  bazar  qatnasıqları  qa`liplesiw  da`wiri  - 

XVIII  a`sirde  payda  bolg`an  bolıp,  ol  isbilermen  ta`repinen  a`melge  asırılatug`ın 

ta`wekelshilik  protsessleri  menen  baylanısqan.  Tek  g`ana  ekonomika  pa`ninde 

isbilermenlik  xızmetine  tiyisli  da`slepki  izleniwler  de  XVIII  a`sirde  R.Kantil`on, 

A.Tyurgo, F.Kene, A.Smit ha`m J.B.Sey miynetlerinde a`melge asırıla baslang`an.  

Frantsuz  ekonomisti  R.Kantil`on  isbilermenliktin`  ayırıqsha  ko`rinislilik 

belgilerinen  biri  sıpatında  ta`wekelshilikti  ajıratıp  ko`rsetedi.  Onın`  pikirinshe, 

isbilermenlik  -  waqıya  ha`m  ha`diyselerdi  aldınnan  ko`re  biliw  qa`siyetine  iye 

bolg`an,  o`z  moynına  barlıq    juwapkershilikti  alıp  ta`wekel  qılıwshı,  o`z  is-

ha`reketleri arqalı da`ramat alıwg`a umit qılıwshı ha`m ha`r qanday jog`altıwlarg`a 

tayar bolg`an ıqtiyarlı bir  shaxs.  

R.Kantil`onnan  keyin  neoklassik  mektep  qa`tnasıwshıları  o`z  miynetlerinde 

o`zine  xos  ta`wekelshilik  tiykarında  ba`sekilesip,  sawda  xızmeti  menen  shug`ıl-

lanıwshı ka`rxana iyesin isbilermen dep esaplay basladı.  

Đsbilermenlik  xızmeti  tuwrısındag`ı  teoriyalar  rawajlanıwnın`  ekinshi  basqı-

shında  isbilermenliktin`  tiykarg`ı  qa`siyeti  sıpatında  innovatsion  xızmetti  ajıratıp 

ko`rsetiledi. Bul ag`ımnın` tiykarın salıwshısı Y.Shumpeter bolıp, onın` pikirinshe, 

ekonomikalıq  o`siwdin`  negizinde  isbilermenlikti  islep  shıg`arıw  faktorlarının` 

jan`a    kombina-tsiyasın  isletiwge,  qollanıwg`a  bolg`an  umtılıwı  jetedi  ha`m  bul 

umtılıw-dın` na`tiyjesinde innovatsiya, jan`alıqlar esaplanadı.  

Belgili  teoriyalar  rawajlanıwı  u`shinshi  bosqıshının`  tiykarg`ı  ideyası  – 

isbilermenliktin`  ayırıqsha  jeke  qa`biyletleri,  sonnan  isleniw  ha`m  izleniwshilik 

---

 

 

 

32

esaplanadı. Bul ag`ım qatnasıwshıları F.Xayek ha`m L.Mizes isbilermenlikke jan`a 

ekonomikalıq  imkaniyatlardı  izlep  tabıw  ha`m  en`  jaydırıw  dep  qaraydı,  sonın` 

menen  birge,  xızmeti  izleniw  ta`rizde    keshetug`ın  ha`r  qanday  shaxstı  kelesi 

isbilermen dep esaplasadı.  

K.Makkonnell  ha`m  S.Bryu  isbilermenlikke  negizinen  u`zliksiz    sha`rtler 

ha`m talaplar etiwshi ayırıqsha xızmet tu`ri sıpatında qaraydı.