Baxtiyor mengliyev

qo‘l
ini og‘ziga tiqadi. 2. 
Ochildiboy 
tirnoq
qa  zor  edi. 
Sinekdoxik  yo‘l  bilan  hosil  qilingan 
ma’noni ham lisoniy va nutqiy ma’noga bo‘lish mumkin. Masalan, 
keltirilgan 
qo‘l
, 
tirnoq
  leksemalarining  sinekdoxik  ma’nosi 
sememalashgan. 
Stol 
sindi
, 
eshik 
buzildi
 gaplaridagi 
stol
 so‘zining 
“
oyoq” 
(stolning  oyog‘i), 
eshik 
so‘zining
  “
qulf” 
(eshikning  qulfi) 
hosila  ma’nolari  nutqiy  sinekdoxik  ma’noga  misol.  Ammo  har 
qanday  butunlik  nomi  bilan  qismni,  qismning  nomi  bilan  butunni 
atab  bo‘lmaydi.  Masalan,  daraxt  va  shox,  barg,  tana,  ildiz,  meva 
butun  va  qismdir.  Lekin 
barg
  deganda  hech  qachon  daraxt 
anglashilmaydi.  Ammo  meva  номи
,
  masalan, 
olma
  atamasi  orqali 
daraxt ham ifodalanadi.  
Metonimiya
  (grekcha: 
metonymia
  –  “qayta  nomlash”) 
ifodalanmishlarining  o‘zaro  bog‘liqligi,  aloqadorligi  asosida  bir 
ifodalovchining boshqa ifodalovchi uchun ishlatilishi. 
Metonimiya  ham  yangi  ma’no  hosil  qilish  jarayoni  va  bu 
jarayon  natijasining  barqarorligiga  ko‘ra  lison  va  nutqqa  daxldor 
157

---

hodisa.  Boshqacha  aytganda,  metonimik  hosila  ma’no  sof  nutqiy 
yoki lisoniy (lashgan) bo‘lishi mumkin. 
Metonimik 
ma’nolarning 
asosiy 
ko‘rinishlariga 
misol 
keltiramiz: 
1)  bir  narsa  predmetning  nomi  bilan  shu  predmetdagi  boshqa 
bir narsa ataladi: 
a) 
stakan 
1 –