Baxtiyor mengliyev

umuman  kitob
”  tushunchasi 
mavjud.  U  borliqda  mavjud  emas,  ko‘rganlarimiz,  eshitganlarimiz 
asosida  ongimizda  aqliy  yo‘l  bilan  tiklangan.  Falsafada  ana  shu 
“
umuman  kitob
”  mazmuniga  nisbatan  UMIS,  muayyan,  ko‘z 
oldimizda  turgan  kitob  mazmuniga  nisbatan  AHVO  atamasi 
qo‘llanadi.  Bevosita  kuzatishda  berilmagan  UMIS  va  sezgilar 
yordamida  his  qilish  mumkin  bo‘lgan  AHVOdan  biri  boshqasisiz 
bo‘lmaydi. Masalan, “
umuman kitob
” tushunchasi xususiy, yakka, 
alohida  kitoblar  haqidagi  tasavvurlardan  tiklansa,  yakka  kitob 
“umuman  kitob”ning  voqelanishi,  muayyanlashuvidir.  UMIS  va 
AHVOni  farqli  belgilari  asosida  quyidagicha  tasavvur  qilish 
mumkin (1-jadval): 
1-jadval 
UMIS 
AHVO 
Nomoddiy 
Moddiy 
Takror 
Betakror 
Chekli 
Cheksiz 
Buni quyidagicha sharhlash mumkin: 
UMIS  va  AHVO  munosabati  falsafadagi  substansiya  va 
aksidensiya,  tasavvufdagi  zot  va  tajalli  terminlari  vositasida 
12

---

tushuntiriladi.  Ma’lumki,  borliqdagi  har  bir  narsa  shakl  va 
mazmundan  iborat.  Lisoniy  birliklar  ham  shakl  va  mazmun 
tomonlariga  ega.  Lisoniy  birlik  shaklan  lisoniy  zot  va  mazmunan 
yondashilganda UMISga muvofiq keladi (zot va tajalli munosabati 
haqidagi  batafsil  ma’lumotni  tasavvufga  doir  ilmiy  va  badiiy 
manbalardan  olishingiz  mumkin.  Masalan,  ma’rifiy  adabiyotda 
Haq  zot,  borliq  esa  uning  tajallisi  sifatida  qaraladi.  Haq  zotining 
mazmuniy  tomoni  (mohiyati) 
a’yoni  sobita
  (bizningcha,  UMIS) 
deyiladi). Misollar: