Baxtiyor mengliyev

paradigma
 
deyiladi  (
paradigma
  grekcha 
paradeigma  – 
“misol”,  “namuna” 
degan  ma’nolarni  bildiradi)
8
.  Har  qanday  lisoniy  sistema,  bir 
vaqtning 
o‘zida,  lisoniy  paradigma  sanaladi.  Grammatik 
kategoriyalar ham lisoniy paradigma ko‘rinishlaridan biri. 
                                                           
8
Paradigma  so‘zi  –  omonim  termin.  U  “yo‘nalish”,  “soha”  ma’nosida  ham 
ishlatiladi: Lingvokulturologiya – tilshunoslikning yangi paradigmasi kabi.
  
49

---

Paradigmani tashkil etuvchi lisoniy birlik 
paradigma a’zosi
 deb 
yuritiladi. Paradigma kamida ikkita a’zodan iborat, ular, asosan, bir 
lisoniy sathga mansub bo‘ladi.  
Ferdinand de Sossyur lisoniy paradigma tarkibidagi, boshqacha 
aytganda,  lisoniy  birliklar  orasidagi  paradigmatik  (assotsiativ,  bir-
birini eslatib turish, o‘xshashlik) munosabatini lisoniy birlik uchun 
eng asosiy munosabat sifatida baholagan. 
Bir 
paradigma 
tarkibiga 
kiradigan 
birliklar 
quyidagi 
xususiyatlarga ega bo‘lishi kerak: 
1)  paradigmadagi  bitta  birlik  tilga  olinganda,  shu  paradigmaga 
kiruvchi  boshqa  a’zo  ham  eslаnishi  (masalan,  bir  kelishik 
shaklining  boshqa  kelishik  shakllarini,  bir  ma’nodosh  birlikning 
ma’nodoshlik qatoridagi boshqa birlikni eslatishi kabi); 
2)  muayyan  nutq  sharoiti  uchun  o‘zaro  paradigmatik 
munosabatda  turgan  birlikdan,  ya’ni  paradigma  a’zolaridan  bittasi 
tanlanishi  (masalan,