Baxriddinova n. M. Zaripova m. D

 CHIQIDISIZ TEXNOLOGIYALAR, ULARNING ATROF-MUHITNI 
MUHOFAZALASHDAGI AHAMIYATI 
 
Chiqindisiz texnologiya – insoniyat ehtiyojini qondirish maqsadida bilimlar, usullar va 
vositalarining amalda tadbiq etish, tabiiy resurslardan va energiyadan samarali foydalanish 
ta`minlash va atrof – muhitni muhofazalashdir.
Chiqindisiz texnologiya – mahsulot ishlab chiqarishning shunday samarali usuliki, unda 
“xom-ashyo - ishlab chiqarish – iste`mol qilish – ikkilamchi xom-ashyo resurslari” ciklida 
xom-ashyolardan va energiyadan unumli va kompleks ravishda qo`llaniladi va tabiiy atrof-
muhitga etkazilgan har qanday ta`sir uning normal holatidan chiqara olmaydi. 
Ushbu ta`rifda 3 ta shart mavjud: 
1. Chiqindisiz ishlab chiqarish negizini inson tomonidan ongli ravishda tashkil etilgan va 
rostlangan moddalarning texnogen aylanishi tashkil yetadi. 
2. Xom-ashyo tarkibida mavjud bo`lgan barcha komponentlardan samarali foydalanish va 
energiya resurslari potencialidan to`liq foydalanishning majburiyligi. 
3. Chiqindisiz texnologiyaning tabiiy atrof-muhitga va uning normal ishlashiga ta`sir 
etmasligi. 
Kam chiqindili texnologiya – mahsulot ishlab chiqarishning shunday usuliki, unda tabiiy 
atrof-muhitga etkazilgan har qanday ta`sir ruxsat etilgan sanitariya – gigienik me`yorlaridan 
oshmaydi. Bunda tashkiliy, texnik va iktisodiy sabablarga kura, xom ashyoning m`lum bir 
kichik mikdori chikindi bulib kolishi mumkin. 
Kam chikindili ishlab chikarishni tashkil etishning asosiy shartifoydalanishga yaroksiz 
bulib chikindilarni, xususan, zaxarli moddalarni zararsizlantirish sistemasining mavjudligidir. 
Bunda chikindilarning tabiiy atrof - muxitga etkaziladigan ta`siri ularningruxsat etilgan 
chegaraviy koncentraciyalaridan oshib ketmasligi kerak. 
Sanoat korxonalorida chikindisiz texnologiyalarni joriy etish uchun kuyidagi 5ta asosiy, ilmiy 
asoslangan prinsiplarga amal kilish kerak: 
1.Sistemalikni ta`minlash. Tabiiy. Ijtimoiy va ishlab chikarish jaraenlarning uzaro 
alokadorligi va bir-biriga boglikligiga sistemalilik deyiladi. 
2.Xom-ashe va energetik resurslardan xama tomonlama kompleks ravishda foydalanishni 
ta`minlash. Buning uchun xududiy ishlab chikarish kompleksini yaratish kerak toki. Bita 
korxonaning chikindilari (Bug,okova suv, aralashma gazlari va boshkalar ) boshka korxonaning 
extiejlarini kondirib bilsin. Ya`ni ular ikkinchi korxonada xom-ashe eki erdamchi material 
vazifasini ado etsin. 
3.Moddalar eki materiallar okimining davriyligi (cikliyligi)ni ta`minlash. Bu yopik suv, Bug va 
energiya aylanma ciklini yaratishni takozo yetadi va natijada tabiiy atrof-muxitga ishlab 
chikarish ta`sirini cheklashga kata yordam beradi. 
4.Tabiiy atrof-muxitga ishlab chikarish ta`sirini cheklash, ya`ni atrof-muxitning sifat 

---

165 
kursatgichlariga ishlab chikarishning ta`siri ruxsat etilgan chegaralarda uzgarishi mumkin.