Basketbol maydoni va uning o‘lchamlari haqida Mashg‘ulotda amal qilinadigan asosiy qoidalar

Basketbol

Reja:

• Basketbol maydoni va uning o‘lchamlari haqida

• Mashg‘ulotda amal qilinadigan asosiy qoidalar

• Basketbolchining dastlabki holati —tik turishi va joydan joyga siljib yurishi

• O‘yin paytida nimalarni qilish mumkin-u, nimalarni qilish mumkin emas

Basketbol o‘yini ham sport o‘yinlarining tarkibiy qismi hisoblanadi. Shu tufayli u O‘zbekiston Respublikasining yangi Davlat ta’lim standarti va uning kollejlar uchun dasturidan munosib o‘rin egallagan. Bu o‘yinni butun dunyoda kichik ham, katta ham birdek qiziqib o‘ynaydi. Vatanimizga basketbol o‘yini 1920- yillardan kirib keldi. U hozirda barcha o‘quv muassasalarining dasturiga kiritilgan.

Aslida, bu o‘yin bundan 110 yil muqaddam AQSHda paydo bo‘lgan. Uni Springfild kolleji jismoniy tarbiya o‘qituvchisi Jeyms Neysmit o‘ylab topgan va o‘z talabalari bilan o‘ynagan. O‘sha paytlarda to‘p hozirgidek halqaga otilmas, balki oddiy savatga tashlanardi. „Basketbol“ inglizcha so‘z bo‘lib, u „basket“ — „savat“, „bol“ — „to‘p“ degan ma’noni anglatadi.
Basketbol juda qiziqarli va serqirra, harakatlarga boy o‘yindir. O‘yin chog‘ida tezlik bilan oldinga chiqishlar, birdaniga yon tomonlarga burilib to‘xtab qolishlar, to‘pni bir holatdan boshqa holatga o‘tkazib, to‘satdan uni sherigiga uzatib yuborishlar, o‘zi tezlik bilan bo‘sh joyga chiqib, yana o‘sha to‘pni ilib olib savatga otishlar yoki himoya to‘siqlariga uchrab, to‘pni qaytarib berishlar ungagina xosdir. Son-sanoqsiz sakrashlar, shit tagida hujumda bo‘lib, undan chiqib savatga to‘p tashlashlar ungagina tegishli.
Basketbol bilan shug‘ullanish organizmning barcha muskullarini birdek, har tomonlama rivojlanishiga yordam beradi. Tayanch-harakat apparati, ya’ni suyak-muskul hamda bo‘g‘inlarning harakatchanligini, qon aylanish va nafas olishni yaxshilashga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi hamda o‘sib kelayotgan yosh organizmning modda almashinuvini faollashtiradi.
Basketbol o‘yinida besh kishidan iborat ikkita jamoa ishtirok etadi. O‘zaro raqib hisoblangan har bir jamoaning asosiy vazifasi — bir-birlarining savatiga iloji boricha ko‘proq to‘p tashlash. O‘yin chog‘ida qaysi jamoa o‘yinchisining qo‘liga to‘p tushsa, o‘sha jamoa, o‘z o‘yinchilari bilan raqibiga qarshi hujumga o‘tishga haqli. Bordi-yu, jamoa qo‘lidagi to‘pni yo‘qotib qo‘ysa, u barcha 5 o‘yinchisi bilan himoyaga o‘tadi. Jamoaning g‘olibligi ular to‘plagan ochkolarning ko‘p-kamligi bilan aniqlanadi. O‘yinda jamoa savatiga tushgan har bir to‘p 2 yoki 3 ochkoga hisoblanadi.
Basketbol to‘pining og‘irligi 567 grammdan 650 grammgacha. Ba’zi hollarda, futbol to‘pini ishlatsa ham bo‘ladi. Chunki basketbol o‘yini paydo bo‘lganda ancha vaqtgacha futbol to‘pidan foydalanilgan.
Basketbol maydoni, asosan, tekis joylarga quriladi. Masalan, bino ichida taxta yotqizilgan pol ustida ham, yaxshilab tekislangan hovlida ham, asfalt-beton yotqizilgan yerda ham bo‘lishi mumkin.
Aytish joizki, basketbol maydoni bo‘lmagan maskanlarda ham uni vujudga keltirish juda oson. Masalan, foydalanilmayotgan keng maydonlarda. Chunonchi, yerning katta-kichikligiga qarab, maydonning hajmini 28 — 15 metr yoki undan kichikroq — 22 — 24 metr, yoki 12 — 14 metr qilib tayyorlash mumkin. Maydonning yuzini yaxshilab tekislab urib chiqish kerak, chunki koptok yerga tekkanda sakrashi lozim.
Mini-basketbol o‘yini uchun 12 yoshgacha bo‘lgan bolalarga ham kattalarga mo‘ljallangan (28 — 15 metrli) maydon ajratiladi, ammo jarima to‘pini tashlash uchun savatdan 4 metrli masofa belgilanadi. Shitning o‘lchovi 90 · 120 sm bo‘lib, unga savat yerdan 2 metr 60 sm balandlikda o‘rnatiladi. To‘pning og‘irligi 450 — 500 gramm bo‘ladi. Basketbol savati rasmiy maydonda temir halqali bo‘lib, halqaning aylanasi 45 sm bo‘ladi, unga savat ingichka arqonchadan to‘qiladi.

Halqaga o‘rnatilgan savatning pastki qismi tor bo‘lishi lozim, chunki tashlangan to‘p undan asta-sekinlik bilan o‘tib tushishi kerak. Savatning halqasi poldan 3 metr 5 sm balandlikka o‘rnatiladi, toki bo‘yi eng uzun o‘yinchilar ham savatga o‘ziga yarasha mehnat qilib to‘p tushirsinlar. Savat shitga mumkin qadar puxta o‘rnatiladi. Temirdan yasalgan ikki tomoni qayirma mix bilan mustahkamlanadi. Shit oddiy taxtalardan yasalishi yoki atrofi temirli oynasimon plastik materialdan ishlanishi mumkin.
Agarda haqiqiy halqa topilmasa, unda halqani qo‘lbola qilib yasash ham mumkin. Qo‘lda yasalgan shitni 1,8 · 1,05 metrli halqali savati bilan maydonning yon chizig‘iga o‘rnatilgan ustunga mahkamlash mumkin (54-rasm). Bordi-yu, buning ham iloji bo‘l-
masa, bitta savatni devorga yoki
ustunga o‘rnatib qo‘yilsa, shunda ham asosiy o‘yinlarni o‘rgatish va ikki tomonli mashg‘ulotni o‘tkazish mumkin.